De geschiedenis van postbezorging

Ruim de helft van de Nederlandse brievenbussen gaat verdwijnen. De overgebleven brievenbussen zullen op centrale plekken geplaatst worden. Eeuwenlang was post er alleen voor de rijken en machtigen. In de nasleep van de Franse revolutie werd de post gedemocratiseerd. In Nederland gebeurde dit vanaf ongeveer 1799.

De post! Het is zo gewoon geworden dat weinigen zich realiseren dat tijdens een groot deel van de Europese geschiedenis mensen nooit in hun leven post ontvingen. Post was een zaak van koningen en keizers, en van de geestelijkheid. Naarmate de tijd vorderde en de geletterdheid toenam werd post gewoner: eerst voor handelaren en notabelen, en later voor iedereen.

De postiljon

Vervoer van brieven en pakjes ging in de 18e en 19e eeuw eeuw per postkoets, ook wel deftig ‘diligence’ genoemd. Postkoetsen reden vaste routes. De aankomst van een postkoets was een echte happening. De postiljon, de postbesteller, blies op zijn hoorn bij aankomst, zodat de mensen in de stad wisten dat de post was gearriveerd. Die moesten zij (of hun bedienden) nog wel zelf komen ophalen. De organisatie van de postdienst was in handen van de stadsbesturen. In 1799 werd naar Frans voorbeeld een landelijke postdienst gesticht, die in handen kwam van de staat. Postbezorging is een belangrijke voorwaarde voor staatsvorming. Een regering heeft er belang bij om over goede communicatiemiddelen te beschikken. De nationale onderneming voor postbezorging die in 1899 werd opgericht zorgde ervoor dat postbezorging een staatsmonopolie werd, en was de voorloper van de latere PTT. Ook kwamen er postkantoren in steden en dorpen.

Vier keer per dag bezorgd

Vanaf 1844 werd de post ook per trein vervoerd. Het spoornet werd in deze periode flink uitgebreid, waardoor de kwaliteit en snelheid van de postbezorging verbeterde. In 1852 kwam de eerste Nederlandse postzegel uit. Gebruik daarvan was nog niet verplicht, maar de regering zag uiteindelijk in dat de postzegel de betaling van het postverkeer, en dus het inkomen van de schatkist, een stuk efficiënter maakte. In 1877 werd de postzegel verplicht. Brieven moesten nog steeds gepost worden op het postkantoor. Vanaf 1850 werden er in de grote steden ook brievenbussen geplaatst. In eerste instantie werd de post vier keer per dag bezorgd. In de jaren ’20 van de 20e eeuw werd dat verlaagd naar drie, en in 1932 naar twee bezorgmomenten per dag. Vanaf 1969 werd nog maar één keer per dag bezorgd.

Privatisering en het einde van het staatsmonopolie

In 1989 werd de eerste stap gezet naar privatisering van de postdiensten. PTT werd KPN. Wel had de overheid nog een meerderheidsaandeel, en had KPN nog een monopoliepositie. In 1994 werd het bedrijf beursgenoteerd en een jaar later verkocht de staat haar meerderheidsbelang in KPN. Het staatsmonopolie van de posterijen is dan definitief voorbij. Om zich staande te houden tegen de ontwikkelingen van het digitale berichtenvervoer, en tegenover de concurrenten, heeft PostNL besloten alle postkantoren te sluiten en alleen nog diensten in winkels aan te bieden. Op 28 oktober gaat een waar instituut voorgoed dicht.

Vermindering aantal brievenbussen

De Eerste Kamer stemde in mei 2015 vóór het verminderen van het aantal brievenbussen. De maatregel zou met name onhandig zijn voor ouderen. Het pakt voor hen echter wel positief uit dat PostNL de overgebleven brievenbussen zo veel mogelijk gaat verplaatsen naar centrale plekken.

Dit bericht verscheen al eerder op IsGeschiedenis en is aangepast om het beter bij de actualiteit aan de laten sluiten.