Geen IJzeren Gordijn maar een poreuze grens - De Romeinse Limes in Nederland

Voor de Romeinen vormde de rijksgrens de afbakening tussen hun cultuur en het gebied van de barbaren. Maar ze dreven ook handel met diezelfde barbaren. De Limes was daarom geen hermetisch afgesloten grens. Het was tevens een ontmoetingsplaats tussen twee werelden.

Het was een heikele klus om het Romeinse Rijk te verdedigen. Tijdens het hoogtepunt van zijn geschiedenis, begin 2de eeuw, besloeg zijn grens ruim 9000 km. Alleen met een sterke organisatie en degelijke infrastructuur konden de Romeinen hun rijk in stand houden. Met name hun rijksgrens, de Limes, kreeg veel aandacht. Die werd dubbel verstevigd en bijna al de soldaten kregen er hun standplaats. Zo hoopten de Romeinen vijanden af te schrikken en buiten te houden.

Limes in Nederland

Vanaf de Gallische oorlog tot het begin van onze jaartelling probeerden de Romeinen ook Germanië te veroveren. Pas nadat ze hier zware nederlagen leden en merkten dat hun militaire slagkracht niet onbeperkt was trokken ze zich in 47 terug achter de Rijn. In de Oudheid stroomde die bij Herwen het land binnen en bij Katwijk de zee in. Het Nederlandse deel van de Limes besloeg 120 km. Om een overzichtelijke en te verdedigen zone te creëren, rooiden de Romeinen er massaal de bossen en sloegen de soldaten op strategische plekken een kamp op. Eerst logeerden ze in tenten, maar na de langdurige gevechten van de Bataafse opstand in het jaar 70 ontstond een complete infrastructuur met gemiddeld om de 7 km een castellum of fort. Aanvankelijk werden de versterkingen van hout gemaakt, maar later bouwden de Romeinen ook forten in steen. Restanten zijn bijvoorbeeld onder het Domplein in Utrecht te zien. Tussen de forten bouwden ze goede wegen, waarnaast ze wachttorens optrokken. Bij bijna elk kamp ontstond een levendige inheems-Romeinse nederzetting, vicus genaamd. De aanwezigheid van soldaten trok burgers aan, inheems zowel als Romeins, die diensten leverden en spullen verkochten.

Handel

De Romeinen dreven graag handel met de ‘barbaarse’ volken. Dat kon alleen wanneer de grens voldoende openingen bevatte om een vrij verkeer van goederen en mensen mogelijk te maken. Soms gebeurde dit op grote schaal. Zo vonden de metalen kunstvoorwerpen en landbouwwerktuigen van een welvarende nederzetting op Germaans gebied, 50 km van de Limes, tot ver over de grens gretig aftrek. De Germanen waren weer tuk op Romeinse goederen, vaak luxevoorwerpen. Mensen, goederen en ideeën reisden via de grens heen en weer. Steeds meer liet de invloed van Rome zich op beide oevers van de stroom voelen en werd de Limes in plaats van een scheidslijn een ontmoetingspunt tussen twee werelden.

De Romeinse Limes nu

De Romeinse Limes in Nederland maakt kans op een plaats op de Unesco Werelderfgoedlijst. Rijksoverheid, provincies, gemeenten en allerlei culturele instellingen werken hieraan. Een aantal delen van de Limes staat al op de Werelderfgoedlijst, zoals Hadrian’s Wall (tussen Engeland en Schotland) en de Obergermanische en Raetische Limes (Zuid-Duitsland). Nederland wil samen met Duitsland de Nedergermaanse Limes voordragen. De Stichting Romeinse Limes Nederland ijvert voor draagvlak voor dit initiatief bij het publiek. 

Herman Clerinx is freelance publicist, gespecialiseerd in archeologie en oude geschiedenis. Dit artikel is een samenvatting van een artikel dat hij in Geschiedenis Magazine nummer 3 publiceerde. Geschiedenis Magazine plaatst de komende maanden een serie van vier artikelen van de hand van Herman Clerinx over de Romeinen in Nederland. Het eerste artikel verscheen in nummer 3. Meer lezen? Herman Clerinx, Romeinse sporen. Het relaas van de Romeinen in de Benelux met 309 vindplaatsen om te bezoeken, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2014