Wereldtentoonstellingen: cultuur op bezoek

In de negentiende eeuw had maar een heel kleine groep de middelen om verre reizen te maken. Toch waren er mogelijkheden voor de niet-bereisde burger om te proeven van vreemde culturen. De Wereldtentoonstelling was een dergelijke mogelijkheid. Van over de hele wereld werd hier ‘nieuwe’ techniek en cultuur gepresenteerd. Wat was gedachte achter deze exposities?

De Wereldtentoonstelling ‘stamt af’ van verschillende nationale exposities die werden gehouden sinds 1756. Waarin deze tentoonstelling afweek van eerdere varianten was het idee erachter. De nationale exposities waren nog met name bedoeld om de rijkdom en macht van het betreffende land te laten zien. De Wereldtentoonstelling had als doel het tonen van de nieuwste internationale industriële ontwikkelingen, ‘de vooruitgang van de wereld’. Ook moest het zorgen voor betere internationale handelsbetrekkingen. Het idee was dat de nadruk zou liggen op de mensheid in haar geheel in plaats van de landen apart.

Een paleis vol schatten

In 1951 werd de eerste editie van de Wereldtentoonstelling georganiseerd door Groot-Brittannië in London, de ‘Great Exhibition of the Works of Industry of all Nations’. In Hyde Park werd het Crystal Palace speciaal gebouwd voor deze expositie. Dit bijna doorzichtige monument werd gebouwd door Sir Joseph Paxton, een vooraanstaande kassenbouwer. Stukken uit de hele wereld werden tentoongesteld, van technologische hoogstandjes tot culturele topstukken. De uitvinding van de telegrafie was één van de grootste onderdelen van de tentoonstelling. Maar ook op andere vlakken waren unieke objecten te zien. Een voorbeeld is de Koh-i-Noor, ’s werelds grootste diamant op dat moment. Het was een zeer populair element van de India-afdeling. Het werd een daverend succes: meer dan zes miljoen mensen vanuit verschillende landen bezochten de tentoonstelling.

De eeuw van de uitvindingen

De negentiende eeuw was een periode van optimisme en vooruitgang. De Westerse wereld was gericht op de toekomst en de Wereldtentoonstelling moest dit in beeld brengen. Een beeld van de universele mensheid. Verschillende uitvindingen werden tijdens deze exposities gepresenteerd, waaronder de telefoon en de automobiel. Deze eeuw had vooral de focus nog liggen bij de industrialisatie. Tijdens de eeuwwisseling kwam er ook meer aandacht voor cultuur, door bijvoorbeeld kunstwerken te tonen van Renoir, Monet of Rodin.

‘Etalages van menschenvlees’

De Wereldtentoonstellingen waren echter niet alleen gericht op al die nieuwe ‘snufjes’. Ook werd er kennisgemaakt met exotische culturen. Mensen keken hun ogen uit in ‘negerdorpen’ en menselijke dierentuinen. Afrikaanse dorpen werden nagebouwd waar kleurlingen werden tentoongesteld in hun ‘authentieke’ omgeving. Dit betekende dat de inboorlingen vaak bezig waren met het maken van tapijten of inheemse dansen uitvoerden. De wilde, onbekende donkere mensen waren een grote publiekstrekker. In 2009 werd een tentoonstelling in het Teylers Museum gehouden over dit controversiële fenomeen. De verwrongen ideeën van meer dan een eeuw geleden werden prachtig geëxposeerd door middel van onder andere oude affiches, foto’s en filmpjes.

Gedenktekens

Over de hele wereld herinneren bouwwerken en kunstwerken ons aan Wereldtentoonstellingen uit het verleden. Tot deze bouwwerken behoort bijvoorbeeld de Eiffeltoren, die gebouwd werd als indrukwekkende toegangspoort voor de expositie in Parijs in 1889. Een ander voorbeeld is het Ferris Wheel, het allereerste reuzenrad ter wereld. Het werd ontworpen door George Ferris en was de blikvanger op de Wereldtentoonstelling van 1893 in Chicago. Een moderner voorbeeld is te zien in Brussel. Voor de Wereldtentoonstelling van 1958 werd het Atomium ontworpen. Het enorme monument bestaat uit negen stalen bollen, die met elkaar verbonden zijn. In één van de bollen is vandaag de dag nog steeds een tentoonstelling van de Expo 58 open voor het publiek.

Nederlandse glorie

Nederland heeft ook met regelmaat een Wereldtentoonstelling georganiseerd. De eerste keer was in Amsterdam in 1883 onder de naam ‘Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling’. Dit was een grote impuls voor het toerisme. Er werden zelfs speciaal hotels gebouwd en uitgebreid voor de gelegenheid, waaronder Hotel Krasnapolsky. Andere tentoonstellingen vonden plaats in onder andere 1883, maar werden door het Bureau International des Expositions (BIE) nooit officieel erkend. De Floriade is een ander Nederlands evenement dat sinds 1960 ieder decennium een terugkerende factor is op het toneel van de Wereldtentoonstellingen. Het valt in de categorie ‘tuinbouwtenstoonstelling’. De volgende editie staat gepland voor 2022.