Deventer, de Vikingen & de Stenen Wal

Toen de redactie op sociale media vroeg wat voor monument nu écht het beschrijven waard was, wist een aantal lezers ons te overtuigen met interessante suggesties. Vandaag: de 11 eeuwen oude overblijfselen in de Stenen Wal in Deventer. Wat hebben de Vikingen precies te maken met dit bijzondere monument? En: wat vertellen de archeologische schatten die zijn gevonden rond deze ‘muur’?

'De aanwezigheid van een wal uit ca. 900 maakt dat we hier kunnen spreken van een bijzonder monument. Het is immers het enig zichtbare relict van een “stads”verdediging uit die periode in heel Nederland.' (Nota: Aanwijzing Stenen Wal tot Rijksmonument, 2001)

Het begin van Deventer

Rond het jaar 700 vestigden de eerste boeren zich langs de IJssel op één van de zogenaamde dekzandruggen. Steeds meer boeren, ambachtslieden en handelaren voegden zich bij hen en rond 850 strekte een flinke nederzetting zich uit over een strook van 500 meter langs de rivier. Langs twee hoofdstraten stonden vele houten huizen en buiten dit ‘centrum’ bevonden zich verschillende boerderijen. De bewoners verhandelden in deze negende eeuw voornamelijk keramiek, maalstenen, huiden, wijn, hars, hout, wapens en botten.

Bang geworden bisschop vlucht naar Deventer

In deze roerige eeuw trok een leger getrainde Vikingmannen Europa in, waar ze tekeergingen als een verwoestende orkaan. Gent, Parijs, Keulen en het bloeiende Dorestad werden onder andere het slachtoffer van de plunderende ‘Noormannen’. Er vond een verpletterende aanval op de laatstgenoemde stad in 863 plaats, waar Dorestad waarschijnlijk nooit meer helemaal bovenop is gekomen. De bisschop van Utrecht nam daarop – bang geworden – de wijk naar Deventer, waardoor de stad religieus en economisch gezien nog meer opbloeide.

Afgebrande huizen – op de vlucht!

Toch ontzagen de Vikingen ook Deventer niet. In eeuwenoude bronnen staat de Vikingaanval op Deventer in het jaar 882 beschreven. Zo zou het complete, bloeiende handelscentrum geplunderd zijn en de huizen allemaal in brand gestoken. Archeologisch onderzoek uit 2003 bewijst dit: er werden verschillende resten van afgebrande huizen gevonden, maar ook messen, kapotte wijnkannen, pannen en sleutels. Of er veel slachtoffers zijn gevallen is niet bekend. Tot nu toe zijn er geen menselijke skeletten gevonden uit die tijd die daarop wijzen. Waarschijnlijk zijn de Deventenaren nét op tijd gevlucht.

Een immense verdedigingswal

Bijna direct na de verwoestende plunderingen, keerden de bewoners terug naar wat er van hun stad over was. Onder leiding van Graaf Everhard de Saks, die in naam van de keizer over Deventer heerste, werd begonnen aan een immense verdedigingswal. Door zestig man werd in ruim twee jaar een omwalling van 1,9 km lang en vele meters hoog en breed uit aarde opgetrokken. Pas daarna werd de stad weer helemaal herbouwd.

Uit de as verrezen

In de eeuwen erna werd de wal verbreed, verhoogd en uiteindelijk verstevigd door er een stenen muur tegenaan te bouwen. Tegenwoordig zijn er nog een paar restanten van deze stadsmuur in Deventer te vinden, waaronder het gedeelte bij de Stenen Wal. Tot 1998 dacht men dat deze resten onderdeel waren van een verdedigingslinie uit de zestiende eeuw. Bij boringen in de Stenen Wal werd ontdekt dat de kern van het wallichaam bestaat uit duinzand dat in de 9e en 10e eeuw is opgeworpen. Onder deze lagen zand is ook nog duidelijk een dikke aslaag te herkennen: de muur is letterlijk uit as verrezen.

Weerhield de wal nog een Vikingaanval?

Of de verdedigingswal de Vikingen ervan weerhield nog eens aan te vallen, blijft een raadsel. Aan het einde van de negende eeuw trokken ze naar andere gebieden om te plunderen en te veroveren. De wal vormde echter een veilige basis waarachter Deventer zich opnieuw tot belangrijk handelscentrum kon ontwikkelen.