Jacob Hendrik des Tombe: Landsbelang boven eigen gelijk

Jacob Hendrik des Tombe was tijdens de Tweede Wereldoorlog gewestelijk commandant van de Ordedienst in Utrecht. Op 5 september 1944 nam de Nederlandse regering in Engeland een rigoreus besluit. De Landelijke Knokploegen en de Raad van Verzet moesten zich bundelen in de Binnenlandse Strijdkrachten. Het was in Utrecht aan Des Tombe te danken dat het verzet één werd en de rust in het gewest kon wederkeren.

Adellijke familie

De familie Des Tombe is een eeuwenoud adellijk geslacht, oorspronkelijk afkomstig uit het Noord Franse Tourcoing. Aan het begin van de zestiende eeuw verhuisden zij naar Leiden. Daar zouden ze enkele generaties verblijven, alvorens Jan des Tombe in 1723 trouwde in Utrecht en zich daar ook vestigde. In de eeuw die daarop volgde waren veel mannelijke familieleden in militaire dienst, waardoor de verblijfplaats van de familie wisselend was. Halverwege de negentiende eeuw kwamen de Des Tombes echter terug naar Utrecht. Daar gesetteld trouwde Jacob Willem des Tombe, vader van Jacob Hendrik des Tombe, op 19 april 1900 met Antoinette Louise van Boetzelaer, telg van een eveneens oude, adellijke familie.

Van jurist tot reserve kapitein

Als derde van vier kinderen werd Jacob Hendrik des Tombe op 6 augustus 1904 geboren in De Bilt. Toen de jongste zoon, Antoine Louis in oktober 1934 werd benoemd tot burgemeester van Abcoude,verhuisde het hele gezin met hem mee. In oktober 1939 gebeurde hetzelfde na zijn benoeming in Soest. Op dat moment had zijn oudere broer Jacob Hendrik reeds zijn studie rechten met succes afgerond. In hetzelfde jaar, 1929, werd Jacob Hendrik op 11 december benoemd en aangesteld bij het reserve-personeel der landmacht tot reserve-eerste-luitenant van het 7e regiment veldartillerie. Met ingang van 15 juni 1939 werd hij vervolgens benoemd tot reserve-kapitein van datzelfde regiment.

Des Tombe wordt Scholberg

Toen in 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbrak, kwam Jacob Hendrik des Tombe in het verzet terecht. Hij sloot zich aan bij de Ordedienst (OD), een organisatie die zich als doel had gesteld het machtsvacuüm op te vullen dat de Duitsers zouden achterlaten bij een vertrek. Al snel werd Des Tombe, tijdens de oorlog bekend onder zijn schuilnaam Scholberg, benoemd tot commandant van het district de Vechtstreek. In mei 1942 werd hij zelfs gewestelijk commandant van Utrecht. Hij organiseerde onder andere een geldinzameling voor ondergedoken OD-ers zonder inkomen. Ook kwam er een geheim telefoonnet waarmee snelle communicatie met verzetsleiders in andere plaatsen eenvoudiger werd.

Raad van Verzet

De Ordedienst hield zich echter niet bezig met actief verzet. Omdat veel leden van de OD dit wel wilden, richtte Des Tombe een Raad van Verzet-afdeling op in Utrecht. Anders dan de Ordedienst hield de Raad van Verzet (RVV) zich wel bezig met militaire inlichtingen verzamelen, sabotage, leiding geven aan stakingen, vervalsen van papieren, uitvoeren van liquidaties en overvallen op distributiekantoren.

Binnenlandse Strijdkrachten

Op 5 september 1944 werd door de Nederlandse regering besloten dat alle verzetsorganisaties zich moesten verenigen in de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). In Utrecht werd in eerste instantie geen overeenstemming bereikt over wie de BS moest gaan leiden. Veel leden van de OD zagen Cor Been, leider van de Utrechtse knokploegen, als een ‘jong en daardoor niet altijd even doordachtzaam jongmens’. Uiteindelijk vormden Been en Des Tombe een tweekoppige leiding. Cor Been werd commandant van de stormtroepen, Des Tombe van de verzetstroepen. Al snel bleek dit niet te werken. Des Tombe besloot om de eenheid te bewaren op te stappen en vroeg de OD’er Krikke de leiding op zich te nemen. Deze oplossing bleek voor iedereen te accepteren. Des Tombe zette zijn eigen belangen opzij en trad terug in ’s lands belang. Door dit bedachtzaam handelen wist hij de eenheid in het gewest Utrecht te herstellen. Hiermee was de weg voor een gebundeld verzet weer vrij.

Jacob Hendrik des Tombe na de oorlog

Na de oorlog was Jacob Hendrik in veel zuiveringscommissies actief. De taak van deze commissies was om het oorlogsverleden van bepaalde mensen na te gaan. Hij deed onder andere onderzoek naar overheidspersoneel in de provincie Utrecht, burgemeesters en officieren in bezet gebied. Later bekleedde hij diverse bestuursfuncties bij maatschappelijke organisaties in Utrecht. In 1958 werd Des Tombe uitgeroepen tot Officier van Oranje-Nassau.

Ten slotte kreeg Jacob Hendrik van de minister van Oorlog het onderscheidingsteken voor langdurige dienst als officier. Deze onderscheidingen kwamen hem toe vanwege zijn langdurige dienst, maar ook zeker voor zijn verdiensten tijdens de Oorlog. Het was tenslotte mede dankzij Scholberg dat het verzet in Utrecht op één lijn kwam.