Gestapo spioneerde al in jaren ’30 in Nederland

Vanaf 1930 manifesteerde het opkomende Duitse nationaalsocialisme zich steeds nadrukkelijker in de Nederlands-Duitse grensstreek. Hier merkte men veel eerder dan in het binnenland dat er in het buurland wat veranderd was. De grensbewoners zagen nazi-propaganda, een groeiende stroom vluchtelingen en tal van incidenten aan de slagboom. Zelfs de Gestapo speurde over de grens naar spionnen.

Door Jan Brauer De bewoners van de grensplaatsen zitten er met de neus bovenop. Joodse en politieke vluchtelingen strijken neer in de grensregio zodra de nazi’s in Duitsland aan de macht zijn gekomen en het vervolgingsapparaat gaat draaien. De Nederlandse Marechaussee bewaakt de 450 km lange Nederlands-Duitse grens. Maar hoe effectief dat is?

50.000 vluchtelingen steken de grens over

In 1938 klaagt het hoofd van de Marechaussee bij de minister dat hij per km slecht één man beschikbaar heeft; dat moeten er minstens 20 zijn om de toestroom van vreemdelingen te kunnen stoppen. Ze komen met duizenden in die jaren, in 1935 per maand ruim tweehonderd, althans geregistreerd. De smokkelaar speelt namelijk handig in op de ‘markt-omstandigheden’ en in plaats van boter, koffie en tabak worden nu Joden over de grens gebracht, vaak tegen grove betaling. Tot mei 1940 komen er in totaal tussen de 40 á 50 000 vluchtelingen uit Duitsland, een derde daarvan emigreert naar veiliger oorden overzee; na mei 1940 blijkt de val gesloten. De toestroom is afhankelijk van de repressie. Rond de Berlijnse Olympiade in 1936 zijn de anti-joodse maatregelen iets getemperd omdat het regime internationaal goede sier wil maken, maar de hevige Kristallnacht-pogroms, november 1938, zorgen juist voor nog eens tienduizend vluchtelingen.

Kristallnacht (1938)

Colijn wil de grens sluiten

Vele vluchtelingen komen illegaal over ‘de groene grens’, smokkelpaadjes buiten de officiële grensovergangen om. Het kabinet-Colijn wil de grens sluiten omdat het land zucht onder een crisis met een half miljoen werklozen. Overigens creëren de nijvere vluchtelingen duizenden banen in de tweehonderd bedrijfjes die ze in ons land oprichten. De regering wil vooral niet betalen voor de opvang. De Joodse gemeenschap draagt zelf de kosten en financiert ook de bouw van het centrale opvangkamp Westerbork in 1939. In tegenstelling tot de regering staat de bevolking overwegend positief tegenover de verschoppelingen; men helpt waar ’t kan, zeker aan de grens.

Hakenkruisvlag in Nederland vóór 1940

Er wonen en werken zo’n honderdduizend Duitsers in Nederland, vooral langs de oostgrens en in de mijnstreek. Hitlers partij, de NSDAP, bewerkt deze Volksgenossen stevig. Duitsers in nazi-uniform laten zich geregeld zien in Nederlandse grensplaatsen. Ze houden er propagandabijeenkomsten die vaak uitlopen op knokpartijen met ‘rode’ tegenstanders. Rond Duitse verkiezingen in 1933, 1936 en 1938 worden Duitsers opgeroepen in de Heimat te gaan stemmen. Tienduizenden trekken inderdaad per trein naar de grens, wat gepaard gaat met luidruchtig gebral op de stations onderweg. NSDAP- en SA-troepen aan de slagbomen geven de reizigers nog graag een ‘bruin’ stemadvies mee.

Benieuwd hoe dit afloopt? Je vindt het hele artikel in het lentenummer van Geschiedenis Magazine, dat vanaf 15 april verkrijgbaar is in boekhandel en kiosk. Dit nummer thuis ontvangen? Neem vóór morgen (donderdag 31 maart) 16:00 uur een abonnement, profiteer van de speciale aanbieding: 1 jaar slechts € 37,50 (i.p.v. € 59,95) én 5 welkomstcadeaus!