Schiermonnikoog: Klein eiland maar een grote Duitse spil

Voor de bevolking op de Waddeneilanden werd de Tweede Wereldoorlog vaak heel anders ervaren dan door de bewoners op het Nederlandse vasteland. Vooral Schiermonnikoog heeft haar eigen bijzondere oorlogsgeschiedenis. Als het kleinste Nederlandse Waddeneiland, had het voor de Duitsers een zeer belangrijke betekenis. Schiermonnikoog werd dan ook pas anderhalve maand na de capitulatie van Duitsland in Wageningen bevrijd.

Op een eiland

Omdat de Waddeneilanden eilanden waren, was er sprake van een hele andere situatie dan op het vasteland. De bezettingsmacht was heel groot. Zo was er op Schiermonnikoog op iedere bewoner, ongeveer één Duitse militair. Daarnaast waren de Waddeneilanden omringd door zee, waardoor zij niet alleen geïsoleerd waren van het Nederlandse vasteland, maar ook van de andere Waddeneilanden. Op Schiermonnikoog kon er niemand aan wal komen zonder Duitse toestemming. Omdat de kustlijnen veel kleiner waren dan het Nederlandse vasteland, waren zij makkelijker te controleren.

Duits bezit

Het Waddeneiland kent een rijke Duitse historie. Schiermonnikoog werd beïnvloed door Duitsers sinds 1893. In dit jaar kocht de Duitse graaf Hartwig Arthur von Bernstorff-Wehningen het eiland voor 200.000 gulden. Hij gebruikte het eiland om naaldbossen aan te leggen zodat hij hout kon produceren. Daarnaast maakte hij, op de huidige plek van de jachthaven, een veerdam. Toen de Duitse graaf overleed erfde zijn zoon, Bechtold Eugen graaf von Bernstorff, het eiland. Hierdoor woonden er al veel Duitsers op Schiermonnikoog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten de Duitsers het eiland en nam het aantal Duitsers op het eiland nog meer toe.

Atlantikwall

Deze bezetting van Schiermonnikoog was voor de Duitsers van groot belang. De Waddeneilanden, en dus ook Schiermonnikoog, werden door hen als belangrijk verdedigingspunt gezien omdat zij onderdeel waren van de Atlantikwall. Deze verdedigingslinie liep van de Spaanse grens tot en met Noorwegen. De Duitse bezetter bouwde om deze reden op het eiland bunkers en andere verdedigingspunten. Op het noorden van het eiland kwam zelfs een heel ‘Scheidorp’. Hier stonden radarinstallaties, luchtafweergeschut, bunkers en gecamoufleerde barakken. Ook werd er een smalspoorlijn aangelegd zodat er betere transportmogelijkheden waren als er via schepen bouwmateriaal aangevoerd werden om dit zogenaamde ‘Scheidorp’ te bouwen.

Sperrgebiet

Bewoners van Schiermonnikoog hadden het niet makkelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo viel het net opkomende toerisme volledig stil. Daarnaast werd hen verboden om op sommige delen van het eiland te komen. Er was dus een beperkte bewegingsvrijheid voor de eilandbewoners. Onderdeel van dit Sperrgebiet waren bijvoorbeeld de stranden. Te betwisten valt of dit voor eigen bestwil was. De stranden lagen namelijk bezaaid met vliegtuigwrakken die waren neergeschoten door het luchtafweergeschut, zeemijnen en aangespoelde lijken van militairen die hun dood vonden in de zee.

Bevrijding

Lange tijd leefden de eilandbewoners van Schiermonnikoog redelijk goed met de in grote getale aanwezige Duitse bezetter. Totdat in april Groningen werd bevrijd door de Canadezen en er een groep van ongeveer 120 SS’ers en SD’ers vluchtte naar het eiland. Waardoor de bezettingsmacht nog meer toenam. Dit zorgde ervoor dat de situatie gespannen werd op het eiland. Deze gespannen situatie zou aanhouden tot juni. Op 5 mei 1945 werd Nederland bevrijd verklaard. Dit was echter niet het geval voor Schiermonnikoog, waar de laatste Duitse bezetter pas 11 juni vertrok.

Na de bevrijding

Schiermonnikoog was volgens de Nederlanders na de Tweede Wereldoorlog vijandelijk vermogen. Daarom werd het op 27 december 1945 geconfisqueerd door de Nederlandse staat. Dit confisqueren was onderdeel van een noodwet die, door de Nederlandse regering afgedwongen, na de Tweede Wereldoorlog alle bezittingen van Duitsers, NSB’ers en landverraders opeiste. Schiermonnikoog was hier onderdeel van en werd dus opgeëist. Hoewel Graaf Bechtold Eugen von Bernstorff de sympathie van de eilandbewoners had verworven, kon hij niet om deze noodwet heen. Schiermonnikoog werd officieel weer Nederlands bezit. Jarenlang probeerde de familie Bernstorff-Wehningen het eiland nog terug in bezit te krijgen, maar deze pogingen liepen op niets uit.