De slag bij Vlaardingen: Holland tegen het Heilige Roomse Rijk

Op 29 juli 1018 vond de slag bij Vlaardingen plaats. Hier nam graaf Dirk III van Holland het op tegen keizerlijke troepen onder bevel van hertog Godfried van Verdun. Een klein leger van Hollanders en West-Friezen wist in de slag bij Vlaardingen een groter keizerlijk leger te verslaan. Sindsdien is deze gebeurtenis grotendeels uit het Nederlandse collectief geheugen weggezakt. De grote uitzondering hierop vormt de stad Vlaardingen zelf. Op 9 en 10 juni 2018 speelden zo’n 500 re-enactors de veldslag na, als onderdeel van de viering van het duizendjarige jubileum van de slag.

Achtergrond van de slag: de tolheffing

Keizer Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk was de leenheer van graaf Dirk III van Holland. Hertog Godfried van Verdun heerste namens de keizer over het noordwesten van het rijk. Conflict ontstond toen Dirk III een tol instelde. Kooplieden die via de rivier de Merwede handel dreven, moesten de graaf een vergoeding betalen. Deze rivier werd gebruikt voor handel vanuit Tiel met Engeland. Na het betalen van deze tol was het voor kooplieden veelal niet mogelijk om óók nog eens belastingen te betalen aan de keizer. Dirk III zat daarmee de inkomsten van keizer Hendrik II in de weg.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Vlaardingen in de vroege middeleeuwen

Voor de inwoners van Vlaardingen pakte het bewind van Dirk III echter een stuk gunstiger uit. Vlaardingen lag aan de oever van de Merwede, waar men pas recent was begonnen met de drooglegging van de moerassige omgeving. In 985 ontving graaf Dirk II (grootvader van Dirk III) van de Duitse keizer het zogenaamde wildernisregaal, wat hem het recht gaf om het land tussen de IJssel en de Lier te ontginnen. Dirk II vestigde kort daarna een hof in Vlaardingen, om vanuit daar deze ontginningen te coördineren. Zijn kleinzoon maakte van de stad zijn machtsbasis en liet er een burcht bouwen. Vlaardingen groeide hierdoor uit tot een belangrijk regionaal centrum, zij het echter ten koste van de kooplieden uit Tiel.

Begin van het conflict

Niet alleen kooplieden, maar ook andere belangrijke figuren hadden klachten over het heffen van tol door de Hollandse graaf. Zo ook de bisschop van Utrecht, Adelbold. Na ieders geklaag tijdens een Rijksdag in 1018, besloot de keizer tot een strafexpeditie. Onder leiding van Godfried van Verdun en bisschop Adelbold van Utrecht verzamelden verschillende graven een leger bij Tiel. Vanaf daar trokken zij over de rivieren richting Vlaardingen, waar de machtsbasis van Dirk III lag.

De slag bij Vlaardingen

Het is onduidelijk over hoeveel troepen beide zijden precies beschikten. Waarschijnlijk beschikte Dirk van Holland over niet veel meer dan 1.000 man. Het keizerlijke leger zal uit minstens 3.000 professionele soldaten bestaan hebben. Nabij Vlaardingen kwam het keizerlijke leger aan land. Vlak bij de burcht van Dirk lag een slecht begaanbaar moerasgebied. De keizerlijke troepen hadden moeite om hier doorheen te komen. Het gerucht ontstond dat de achterhoede werd aangevallen, en er ontstond paniek. De Friezen van de graaf van Holland maakten gebruik van deze paniek door tevoorschijn te komen en de keizerlijke troepen aan te vallen. Een groot deel van hen sloeg op de vlucht.

Onder de vluchtenden was bisschop Adelbold van Utrecht. Godfried van Verdun stond er alleen voor. Hoewel hij lang weerstand bood, was dit tevergeefs. Tegen het einde van de slag kwam Dirk III met enkele volgelingen uit zijn burcht tevoorschijn. Zij namen Godfried van Verdun gevangen.

Dreiging van Vikingen

Het sluiten van vrede ging snel. Binnen korte tijd werd Godfried van Verdun vrijgelaten en werden de relaties tussen Dirk III van Holland en Adelbold van Utrecht verbeterd. Dit had waarschijnlijk te maken met de dreiging van invallen van Vikingen aan de kust. Deze slag wordt ook wel gezien als het begin van de onafhankelijkheid van het Hollandse graafschap. De Hollandse graaf liet hier duidelijk zien zich weinig aan te trekken van zijn keizer.

Opkomst en verval van Vlaardingen

Na de gewonnen slag leek Vlaardingen hard op weg om de voornaamste stad van het graafschap Holland te worden. De handelsnederzetting ontwikkelde zich tot een van de belangrijkste verblijfplaatsen van de Hollandse graven en trok steeds meer inwoners aan. Aan deze bloeiperiode kwam op 21 december 1163 abrupt een einde, toen Vlaardingen door een overstromingsramp werd getroffen. Deze ramp deed het merendeel van de eerdere ontginningen teniet, waardoor de graaf en zijn opvolgers hun interesse voor de stad verloren. Andere steden begonnen Vlaardingen al snel te overvleugelen en rond 1400 was ze de kleinste stad van Holland.  

Viering

De herinneringen aan het veelbewogen verleden van de stad leeft nog steeds voort onder haar inwoners, wat bij de duizendste verjaardag van de slag extra naar voren komt. Op 9 en 10 juni 2018 is de slag viermaal nagespeeld, voor de ogen van zo’n 7.000 enthousiaste toeschouwers. Daarnaast zijn er nog meer initiatieven georganiseerd. Zo borduurden vrijwilligers aan het zogeheten Tapijt van Vlaardingen, dat de slag weergeeft. Dit tapijt wordt op 11e eeuwse wijze gemaakt, in dezelfde stijl als het beroemde tapijt van Bayeux. De Vlaardingers zijn de overwinning duizend jaar na dato dus allerminst vergeten.

Afbeelding: 

By ErfgoedZH [CC BY 3.0], from Wikimedia Commons