IJsheiligen bepalen de nachtvorst in mei

In april en mei is het niet meer zo gebruikelijk dat er nachtvorst optreedt. Toch ligt de datum van de laatste kans op vorst pas in mei, met de IJsheiligen. Deze dagen zijn vernoemd naar katholieke heiligen van wie de naamdagen vallen op de dagen van 11 tot en met 14 mei.

Het begrip IJsheiligen

Het begrip IJsheiligen is een van de oudste begrippen uit de 'volksweerkunde'. Boeren waren beducht voor de nachtvorst, die in het voorjaar flinke schade kon aanrichten aan pas geplante landbouwgewassen. Als de naamdagen van de vijf IJsheiligen voorbij waren, was de kans op nachtvorst zo klein dat de gewassen veilig waren. Die naamdagen waren de dagen van Mamertus (11 mei), Pancratius (12 mei), Servatius van Maastricht (13 mei) en Bonifatius van Tarsus (14 mei).

Onderzoek naar IJsheiligen

De eerste berichten over deze heiligen dateren van rond het jaar 1000. In 1655 zouden leerlingen van Galileo Galilei het weer hebben gemeten en bijgehouden. Zij herkenden een daling in temperatuur tijdens de dagen van de IJsheiligen. Sommige dachten dat asteroïden een deel van de zon blokkeerden waardoor het kouder werd op aarde. In 1902 gebruikte de president van het Royal Meteorological Society, William Dines, moderne technieken om te bewijzen dat de IJsheiligen een mythe waren. Ook na de IJsheiligen kan nog vorst voorkomen. In Nederland hadden we in 2013 nog nachtvorst in de nacht van 25 op 26 juni. De IJsheiligen zijn dus niet altijd kloppend maar markeren meestal wel de overgang naar een periode met een meer zomers karakter.

Sophia van Rome

Hoeveel van deze IJsheiligen worden erkent verschilt per land. In Nederland tellen 11 tot en met 14 mei mee. Dat zijn de gebruikelijkste heiligen maar dit verschilt per land in Europa. In Duitsland, Hongarije en Zwitserland werd in het verleden ook weleens Sophia van Rome op 15 mei meegerekend. Dit gebruik dateert uit de 11de eeuw toen zij beschermvrouwe was tegen de nachtvorst in de Alpen. Ze wordt daarom ook wel ‘koude Sophie’ genoemd. Nog steeds steken wijnboeren in de Alpen, zoals in het Zwitserse Boltshausen, fakkels aan tijdens de IJsheiligen om de gewassen te beschermen tegen de kou. De jonge wijnranken raken door de kou dusdanig beschadigd dat de gehele wijnoogst vernietigd kan worden. Met de fakkels wordt geprobeerd de warmte te geven aan de gewassen.