Vincent van Gogh en het postimpressionisme

In de opbouw naar ‘100 jaar de Stijl’ laten we eerst wat eerdere kunststromingen met een (aanzienlijk) Nederlands tintje de revue passeren. De meest bekende Nederlandse kunstenaar is ongetwijfeld Vincent van Gogh. Samen met schilders als Paul Gauguin, Georges Seurat en Paul Cézanne wordt hij tot het postimpressionisme gerekend. Deze wat onsamenhangende stroming kent een grote diversiteit en verenigt zich voornamelijk door de gedeelde wortels van haar aanhangers in het impressionisme.

Roger Fry en het postimpressionisme

Het postimpressionisme is een van de meest onsamenhangende kunststromingen uit de geschiedenis. De stroming is dan ook niet het resultaat van een bijeenkomst van kunstenaars of een natuurlijke ontwikkeling – het is de vraag in hoeverre dat überhaupt ooit het geval is – maar een verzamelnaam, verzonnen door de Britse curator Roger Fry. In 1910 bedacht Fry, die tevens kunstcriticus en schilder was, de term postimpressionisme om een groep kunstenaars aan te duiden die niet echt verenigbaar waren in hun (latere) stijl, maar wel tot op zekere hoogte uit het impressionisme waren voortgekomen. Tot die schilders behoorde ook Vincent van Gogh.

Monet en het impressionisme

De stroming waar al Fry’s schilders uit voortkwamen was het impressionisme. Een astronoom merkte ooit eens op dat deze stroming geboren werd op 13 november 1872 – om half acht ’s morgens. Op dat moment schilderde Monet de zonsopgang in Le Havre (Impression, Soleil Levant). Een echt geboortemoment van een kunststijl valt natuurlijk niet vast te stellen. Voordat Monet dit schilderij maakte, werd er immers al kunst gemaakt op de vluchtige manier die het impressionisme kenmerkte. De vernieuwde schildertechniek, waarbij de kunstenaars met losse, korte verfstreken alledaagse beelden vastlegden, kwam op vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw. Verschillende schilders trokken toen al naar buiten om de omgeving snel en ‘in het moment’ op het schildersdoek vast te leggen.

Verandering van stijl

De impressionisten rebelleerden tegen een schilderkunst waarbij kunstenaars binnen zaten en geïdealiseerde werken schilderden binnen de vertrouwde thema’s. Zij gingen op zoek naar manieren om het licht zo natuurgetrouw weer te geven en experimenteerden veel met primaire kleuren. Realisme en dagelijkse taferelen – losgeschud van enige idealisering – kenmerken het impressionisme, Het postimpressionisme liet het realisme juist weer enigszins los en neigde tot grotere abstractie. In plaats van het objectief weergeven van de werkelijkheid poogden schilders tot een wereld toe te treden die buiten de waarneming lag. Zo schreef van Gogh dat hij de verschrikkelijke passies van de mensheid wilde weergeven.

Vincent van Gogh

Vincent van Gogh (1853-1890) is wellicht de bekendste kunstenaar ter wereld. Als geen ander verbeeldt hij het idee van de artiest die balanceert tussen genialiteit en gestoordheid – de geniale gek. Van Gogh ontbeerde succes bij vrijwel alles wat hij deed. Zijn roem als kunstenaar kwam pas na zijn dood. Over zijn (gevoels)leven is veel bekend, mede dankzij de brieven aan zijn broer Theo. Van Gogh werd beïnvloed door zowel het impressionisme als de Haagse School. Zijn vroege werken kenmerken zich door sombere kleuren en een gedrukte stemming. In Arles (Frankrijk) schilderde hij wat bekendstaat als het hoogtepunt van zijn oeuvre, met grove, wervelende penseelstreken en fellere kleuren. Van Gogh eindigde expressiever en abstracter, hoewel hij in zijn brieven schreef dat hij daarin soms te ver ging. De sterrennacht stond volgens hem te ver af van de realiteit; tegenwoordig staat het bekend als een van zijn grote meesterwerken.

Bronnen:

Diverse auteurs onder redactie van BD/HSK Boekproducties IJsselstein (1997) Schilderkunst van A tot Z. Geschiedenis van de schilderkunst van oorsprong tot heden. (Rebo Productions)
 
Gompertz, W. (2012) Dat kan mijn kleine zusje ook: waarom moderne kunst kunst is (Meulenhoff Boekerij B.V.)
 
Hughes, Robert (2002). The Portable Van Gogh. (Universe)
 
Uitert, van Evert; van Tilborgh, Louis; van Heugten, Sjraar, eds. (1990) Vincent van Gogh. (Arnoldo Mondadori Arte de Luca)

Afbeelding:

Vincent van Gogh [Public domain], via Wikimedia Commons