Openbaarheidsdag in het Nationaal Archief
Het Nationaal Archief viert de jaarlijkse Openbaarheidsdag op de eerste dinsdag van het jaar. In 2024 was dat op 2 januari. Met het nieuwe kalenderjaar worden weer duizenden archiefstukken openbaar, die tot dan toe alleen onder voorwaarden in te zien waren. Dat betekent dus dat er allerlei nieuwe informatie over Nederlandse geschiedenis toegankelijk wordt. Over welke gebeurtenissen kunnen we vanaf vandaag meer te weten komen?
Afluisteren van koningin Juliana
In het archief van Marie Anne Tellegen, directeur van het Kabinet der Koningin (1945-1959), bevindt zich een handgeschreven brief van koningin Juliana. Daarin vermelde de koningin dat de veiligheidsdiensten het vermoeden hadden dat ene ‘Posthumus’ die aan het hof verkeerde een communist was. Dat maakte hem verdacht en gevaarlijk, omdat hij daardoor vertrouwelijke gesprekken mogelijk zou kunnen afluisteren. De koningin stelde voor Posthumus weg te promoveren en ook zijn handlangers “onschuldig” te maken.
Inhuldiging Juliana
Op 4 september 1948 deed koningin Wilhelmina afstand van de troon. Juliana werd op 6 september officieel ingehuldigd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Tussen de in 2024 de vrijgegeven archiefstukken, zitten verschillende stukken over de eerste beslissingen die Juliana nam en bevat allerlei stukken over de inhuldiging van koningin Juliana. Een bijzonder document dat bij de stukken zit is een felicitatie van paus Pius XII aan de nieuwe koningin.
Repatriëring na de oorlog
Er komen dit jaar ook verschillende stukken vrij met betrekking tot de repatriëring van Joden en andere Nederlanders na afloop van de Tweede Wereldoorlog. Een bijzonder document daarbij is een brief van de NS aan het Departement van Sociale Zaken, waarin de NS vroeg naar wie zij de rekening van de kosten van het ‘vervoer van Joodsche uitgewekenen’ konden sturen.
In hetzelfde inventarisnummer zit correspondentie over de repatriëring van verzetsvrouw Sabine Zuur. In haar geval dringt het Nederlandse gezantschap aan op een snelle repatriëring. Dat staat in schril contrast tot de repatriëring van Duitse Joden en Joodse ouderloze kinderen; zij moeten kunnen bewijzen dat zij Nederlander zijn.
Onderzoek Boerenkaas
Een opmerkelijk dossier wat vrijgegeven wordt is die van het onderzoek naar de productie van boerenkaas. Van 1960 tot 1966 werd er onderzocht wat de beste manier was om boerenkaas te maken: op de traditionele wijze, of in de fabriek. Uiteindelijk werd geconcludeerd dat fabriekskaas minder arbeidsintensief was en daarmee beter.
Black Tulip
Na de oorlog stelt de Nederlandse regering een plan op om alle op dat moment in Nederland wonende personen met een Duitse nationaliteit het land uit te zetten. Deze actie staat bekend als Operatie Black Tulip. In totaal zou het gaan om ongeveer 20.000 personen. Om de uitzetting te organiseren, en de Duitsers bij elkaar te verzamelen voordat ze de grens over werden gezet, werden een aantal kampen speciaal voor dit doel ingericht. Het grootste daarvan was kamp Mariënbosch bij Nijmegen.
Over kamp Mariënbosch worden verschillende documenten openbaar gemaakt. Het gaat daarbij niet alleen om stukken die informatie geven over het opzetten en inrichten van kamp Mariënbosch door de Rijksvreemdelingendienst, maar ook persoonlijke brieven van mensen die in het kamp zaten. Zo zijn er twee Duitse (liefdes)brieven, geschreven vanuit het interneringskamp te lezen.
Engelandvaarders en Englandspiel
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waagden agenten van Bureau Inlichtingen hun leven om in bezet Nederland inlichtingen te verzamelen en verzetsorganisaties bij te staan. De dossiers die dit jaar vrij worden gegeven, laten zien dat droppen niet altijd zo professioneel ging: er werden veel fouten gemaakt en er waren veel moeilijkheden in het contact tussen Londen en Nederland.
Ook worden er dossiers vrijgegeven over de berechting van Joseph Schreieder. Hij was een van de hoofdrolspelers van het Englandspiel aan Duitse kant.
Openbaarheidsdag
Ieder jaar worden er dus veel archiefstukken openbaar gemaakt. Vaak worden archiefstukken pas na zo veel jaar vanwege privacy of veiligheidsredenen, hierdoor worden sommige archiefstukken pas na 75 of zelfs 100 jaar openbaar gemaakt.
De lijst met stukken die tijdens de Openbaarheidsdag van 2024 openbaar zijn geworden is groot. De hele lijst is te vinden op de site van het Nationaal Archief. Wie alle stukken wil bestuderen, moet naar het Nationaal Archief toe.
