Antieke humor

Het is niet makkelijk te achterhalen wat de gemiddelde Griek of Romein grappig vond, omdat we helaas niet in hun hoofden kunnen kijken. Daarnaast had elke persoon, net als nu, een eigen gevoel voor humor. Om toch enigszins een kijkje te kunnen nemen in de wereld van de antieke humor, moeten we als eerst teruggrijpen op de werken van enkele bekende auteurs uit de oudheid. Wat schreven Aristoteles en Cicero over humor?

Aristoteles

De Griekse filosoof Aristoteles heeft in zijn tijd (384-322 v.Chr.) veel geschreven. Zo schreef hij ook over komedies in zijn Poetica, maar helaas is er van dit betreffende hoofdstuk niets bewaard gebleven. Toch heeft hij in andere delen van de Poetica ook iets geschreven over humor. Zo schreef hij dat komedie een imitatie was van minderwaardige mensen: het uitlachen van lelijke en minderwaardige mensen was volgens Aristoteles een belangrijk humoristisch element.

Cicero

Een Romeinse auteur die schreef over humor is Cicero. Hij beschreef in zijn de Oratore (55 v.Chr.) een fictionele discussie waarin hij ingaat op humor. Een leuk feit is dat Cicero dit onderwerp aanstipte om zo zijn eigen gebruikelijke wijze van debatteren te verdedigen. Het kwam vaak voor dat hij op geestige wijze oreerde en dit werd niet door iedereen gewaardeerd. In de dialoog gaat Cicero in op wat passende humor is voor een redenaar. Ondanks dat Cicero humor dus duidelijk belangrijk vond in een oratie, stelde hij wel bepaalde grenzen. Humor moest ingezet worden met een doel en om deze reden was het belangrijk dat de grappen goed werden ontvangen door het publiek. Gematigdheid was dus cruciaal. Met name verbale humor zou volgens hem geschikt zijn voor een redenaar, fysieke humor werd meestal niet gewaardeerd. In zijn werk gaat Cicero met name in op de politieke en elitaire context van humor.

Romeinse humoristische figuren

Toch was ook de fysieke en grove humor zeer populair bij de Romeinen. Dit gold met name voor de lagere klasse. Een belangrijk figuur in deze volkshumor was de scurra, een soort Romeinse nar. Deze figuur was erg populair in publieke context, maar werd meestal erg ongepast gevonden onder de elite. Een ander humoristisch figuur was de mimespeler. Deze was erg uitbundig en gaf met name fysieke optredens waarbij nadoen een belangrijk element was.

De philogelos

Een belangrijk werk dat ons inzicht geeft in de antieke humor is de philogelos (dit betekent: liefhebber van lachen). Dit is een antiek grappenboek uit de vierde of vijfde eeuw n.Chr en het is geschreven in het Grieks. Ondanks dat de taal bekend is, is het helaas niet bekend waar het grappenboek precies vandaan komt. In het werk staan in totaal zo’n 265 grappen waarbij verschillende stereotypen naar voren komen. Een aantal belangrijke figuren waren de verstrooide intellectueel, de lustige vrouw en de eunuch. Daarnaast werd er ook gebruik gemaakt van etnische stereotypering: mannen uit verschillende Griekse steden hadden elk een eigen karakter. Daarmee waren de grappen een beetje vergelijkbaar met de huidige ‘Belgenmoppen’. Het werk is toegankelijk geschreven, waarbij er gebruik gemaakt is van alledaagse hoofdpersonen. Mogelijk reflecteert het werk een populaire cultuur, toch is de samenstelling van het werk te relateren aan een geleerd persoon. Het boek gaat met de grappen in op de sociale omstandigheden van die tijd, zo worden er bijvoorbeeld herhaaldelijk grappen gemaakt over slaven. Sommige grappen in de philogelos kunnen wij nog steeds waarderen, terwijl andere grappen kunnen overkomen als vreemd, grof, of zelfs wreed.

In de antieke wereld werd al veel nagedacht over humor en er waren al veel verschillende vormen van humor bekend. De populaire volkshumor was met name fysiek en grof, waartegenover de subtiele en verbale humor van de elite stond. Sommige grappen zullen heden ten dage nog steeds aanslaan, toch zijn er ook enkelen die minder tot ons spreken.

Benieuwd geworden naar deze oude grappen? Lees ze hier