De werkelijke toren van Babel: de Etemenanki
“Ooit werd er op de aarde één enkele taal gesproken. Toen de mensen in oostelijke richting trokken, kwamen ze in Sinear bij een vlakte, en daar vestigden ze zich. Ze zeiden: ‘Laten we een stad bouwen met een toren die tot in de hemel reikt. Dat zal ons beroemd maken.’” Zo begint Genesis 11, het bijbelverhaal over het ontstaan van de verschillende talen gesproken op aarde. God zou de bouw van deze toren naar de hemel met lede ogen aanschouwen, en vervolgens iedereen een andere taal geven, zodat de bouwers van de toren niet meer konden communiceren of samenwerken. Het verhaal is makkelijk weg te zetten als puur bijbelse mythe, maar sommige historici denken dat de toren van Babel gebaseerd is op een toren die echt bestaan heeft: de Ziggoerat van Babylon, ook wel de Etemenanki genoemd. Waar is deze theorie precies op gebaseerd?
De eerste aanwijzing voor de locatie van de toren van Babel vinden we in zijn naam. Bâbel is Hebreeuws voor ‘verwarring’, maar werd ook gebruikt als benaming voor de oude stad Babylon. Babylon is weer een Griekse verbastering van het Akkadische Bāb-Ilim, wat ‘Poort van God’ betekent. Op basis van alleen een naam kunnen we echter niet vaststellen dat de toren van Babel ook echt in Babylon heeft gestaan.
Een tweede aanwijzing voor de locatie van de toren vinden we in de tekst van Genesis. De bouwers van de toren kwamen immers aan “In Sinear bij een vlakte”. Maar waar ligt Sinear dan precies? Het antwoord op deze vraag vinden we weer in de Septuagint, een oudgriekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel, gemaakt ergens tussen het jaar 250 en 50 voor Christus. Hierin wordt Sinear vertaald als Babylon. Het is dus redelijk om ervan uit te gaan dat met Sinear inderdaad Babylon bedoeld wordt.
Waarom Babylon?
Maar het oude Babylonië was een groot rijk met veel belangrijke steden, en veel van deze steden hadden weer hun eigen ziggoerat. Deze torens werden namelijk gebruikt om de vele verschillende goden van het Mesopotamische pantheon te vereren. Het verhaal van de toren van Babel zou dus evengoed gebaseerd kunnen zijn op een van de Ziggoerats uit de andere steden van Babylonië, zo lijkt het. Echter, als we naar de Babylonische ontstaansmythen kijken, dan kunnen we concluderen dat de Ziggoerat van Babylon waarschijnlijk toch de toren was waar het verhaal van Genesis op gebaseerd is.
De Ziggoerat van Babylon was gelegen op een plek die volgens de Babyloniërs het exacte centrum van de wereld was. Volgens hun ontstaansmythen versloeg oppergod Mardoek de oergodin Tiamat en doodde haar. Na zijn strijd creëerde Mardoek de aarde en het menselijke ras. De tranen van Tiamat zouden de bronnen van de Tigris en de Eufraat vormen. Ook maakte Mardoek de Esagila, een tempel ter ere van hem, dat tevens het centrum van de wereld vormde. In de buurt van de Esagila werd de Ziggoerat van Babylon gebouwd. De oorspronkelijke Sumerische naam voor de Ziggoerat was zoals eerder genoemd de Etemenanki. Dit betekent ‘Huis waar de hemel op de aarde rust’ (E-temen-an-ki). Als er dus ergens een plek op aarde was waar je een toren naar de oppergod kon bouwen, dan was het wel hier.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
De goden aan de top ontmoeten
En dat was ook precies het doel van de Ziggoerat: het was een toren die beklommen kon worden om Mardoek en de andere goden te ontmoeten. De oude Babyloniërs beklommen de toren dan ook vaak en dachten dat ze boven echt in contact met Mardoek kwamen. De bovenste verdiepingen van de toren waren ingericht als een soort hotelkamers voor de goden, met luxe banken en bedden met daarop de naam van de god aan wie het meubilair toebehoorde.
Verwoeste toren
Het is niet gek dat de oude Israëlieten dachten dat de Ziggoerat was neergehaald met de toorn van God, als je bedenkt dat de ruïnes van de toren nog honderden jaren lang zichtbaar waren. Het kost wellicht ook weinig moeite om je voor te stellen dat de ondergang van de toren werd toegeschreven aan goddelijk handelen. De toren was namelijk gebouwd met kleien stenen, en als een toren van klei niet wordt onderhouden in het warme klimaat van Mesopotamië, vergaat zulk materiaal snel, in een haast ongrijpbaar proces. Ook is de Ziggoerat in de loop der eeuwen tijdens verschillende oorlogen flink beschadigd geraakt. In de tijd van Alexander de Grote (356-323 v.Chr.) was er slechts een ruïne over. Nadat Alexander Perzië had veroverd, beloofde hij de toren te herbouwen. Zijn mannen ontmantelde wat er nog over was van de Ziggoerat, steen voor steen, maar voordat ze hem weer opnieuw in elkaar konden zetten, kwam Alexander te overlijden. De toren was nu voorgoed verwoest.
De locatie van de Ziggoerat was eeuwenlang onbekend, tot 1913, toen Duitse archeoloog Robert Koldewey tijdens een opgraving bevestigde dat hij de Etemenanki gevonden had. Er was toen slechts nog een lage kleien fundering over.
Bronnen: Ancient Origins, Bijbel, History of Information, Isgeschiedenis, Livius.
