Vrijwel de volledige bevolking van Frans-Polynesië besmet tijdens Koude Oorlog kernproeven

Uit een onderzoek van het Franse onderzoekscollectief Disclose blijkt dat kernproeven die de Franse regering gedurende de vorige eeuw in Frans-Polynesië uitvoerde, desastreuze gevolgen hebben gehad. De eilandengroep in de Grote Oceaan werd bedekt met radioactieve deeltjes en 110,000 mensen zijn blootgesteld aan radioactieve straling, velen malen meer dan de Franse regering eerder toegaf. Waarom voerde de Franse staat zoveel kernproeven uit in Frans-Polynesië, en wat betekent deze schokkende informatie voor de inwoners van de eilandengroep?

Kernwapens en de Koude Oorlog

Na het einde van de Tweede Wereldoorlog liepen militaire spanningen opnieuw hoog op. Ditmaal tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten, de Koude Oorlog was begonnen. Uit angst voor een ‘warme’ oorlog, besloten beide kanten zichzelf sterk te bewapenen met nucleaire wapens. Ook Frankrijk besloot onder leiding van president Charles de Gaulle nucleaire wapens nodig te hebben. Voor de Fransen een nucleair arsenaal konden opbouwen, moesten er echter eerst worden kernproeven uitgevoerd. Zo kon Frankrijk zich tijdens de Koude Oorlog als kernmacht meten met de grootste landen ter wereld. Met de publicatie van de bevindingen van Disclose blijkt hoe enorm hoog de prijs is geweest die de inwoners van Frans-Polynesië moesten betalen voor het Franse nucleaire arsenaal.

Franse Kernproeven

Voor de Fransen een nucleair arsenaal konden opbouwen, moesten er echter eerst kernproeven worden uitgevoerd. De Amerikanen deden dit voornamelijk in de Nevada-woestijn en de Marshalleilanden, de Sovjet-Unie koos voor afgelegen delen van Siberië. Nu moest Frankrijk een locatie kiezen, het liefst op afstand va het Franse vasteland.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In eerste instantie werden nucleaire proeven niet in Frans-Polynesië uitgevoerd, maar in Algerije. Algerije werd gezien als een uitstekende testlocatie vanwege haar afgelegen woestijngebieden in de zuidelijke Sahara. De eerste Franse nucleaire test vond plaats in februari 1960. In de Algerijnse Sahara kwam de atoombom de Gerboise Bleue (de blauwe springmuis) tot ontploffing.

De Franse overheid moest echter vrij snel een andere locatie vinden. In 1962 verkreeg Algerije na een bloedige oorlog haar onafhankelijkheid. Met het nieuwe onafhankelijke Algerije werd afgesproken dat het Franse leger nog vijf jaar gebruik mocht maken van een aantal faciliteiten om zo ondergrondse nucleaire proeven uit te voeren. Tot 1966 voerde Frankrijk nucleaire tests uit in de Sahara. Ook in Algerije waren deze tests niet altijd veilig, achteraf wordt geschat dat zo’n 60,000 Algerijnen besmet zijn geraakt met radioactieve straling.

Kernwapens in Frans-Polynesië

Omdat het uitvoeren van meer kernproeven tot politieke problemen zou kunnen leiden met Algerije, en het doen van bovengrondse testen nodig werd geacht, besloten de Fransen hun testfaciliteiten in 1966 naar Frans-Polynesië te verplaatsen. De afgelegen eilanden Moruroa en Fangatuafa zouden de woestijnvlaktes van de Sahara moeten vervangen.

De bewoners van het dichtbevolkte eiland Tahiti, dat zo’n 1500 kilometer van Moruroa ligt, werd beloofd dat ze veilig zouden zijn. Nucleaire wapens werden op gepaste afstand getest, en alleen als de wind goed stond, zodat radioactieve deeltjes niet naar Tahiti toe zouden waaien. Mocht er toch iets misgaan, dan zouden er evacuaties plaatsvinden. Volgens de Franse staat zouden de tests dus veilig gebeuren. Van 1966 tot 1996 zijn er 193 nucleaire proeven uitgevoerd in Frans-Polynesië. Maar nu blijkt dat met name de kernproeven in 1966, 1971 en 1974 allesbehalve veilig zijn uitgevoerd.

Aldéberan, Encelade en Centaure

In 1966 vond de Aldéberan test plaats op het Moruroa eiland. Vanuit de lucht werd een nucleaire bom van 28 kiloton tot ontploffing gebracht. Bijna twee keer zo sterk als de atoombom die de Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog op Hiroshima hadden gegooid. Bij het berekenen van de radioactieve straling die de bevolking van Frans-Polynesië te verwerken kreeg, gingen de Franse wetenschappers ervan uit dat de lokale bevolking alleen rivierwater, en geen met radioactieve deeltjes besmet regenwater dronk. Volgens Disclose dronk een groot gedeelte van de bewoners van Frans-Polynesië wel degelijk regenwater, waardoor zij veel meer radioactieve straling binnenkregen dan in eerste instantie werd gedacht.

Vijf jaar na de Aldéberan, ging het opnieuw mis met de Encelade test. Ditmaal werd een atoombom tot ontploffing gebracht van 410 kiloton. Bij zo’n grote nucleaire test werd apparatuur gebruikt om stralingsniveaus te meten. Sommige apparatuur tijdens de Encelade test werkte echter met een foutmarge van 50%.

In 1974 werd de Centaure test uitgevoerd. Bij deze test alleen al zouden 110,000 bewoners van Frans-Polynesië blootgesteld zijn aan grote hoeveelheden radioactieve straling, dat was toen vrijwel de volledige bevolking van de eilandengroep.

Tahiti, waar de inwoners werden verteld dat ze zich op veilige afstand van de testlocaties bevonden, is 37 keer besmet geraakt. Sommige inwoners van het dichtbevolkte eiland kregen een stralingsdosis te verduren die 500 keer hoger was dan die normaal maximaal aanvaard wordt. Als gevolg van de straling komen verschillende vormen van kanker buitensporig vaak voor in Frans-Polynesië. Naast inwoners van de eilandengroep hebben ook 2,000 van de 6,000 tussen 1966 en 1974 in Frans-Polynesië gestationeerde Franse militairen op zijn minst één vorm van kanker opgelopen.

Protest

Al voor bekend werd hoe enorm schadelijk de proeven precies waren, kon de Franse staat al op veel protest rekenen. Zowel vanuit het Franse vasteland, als vanuit het buitenland. De overheid van Nieuw-Zeeland was sterk tegen de Franse kernproeven in Frans-Polynesië en stuurde uit protest in 1973 twee marineschepen naar de eilandengroep. Twaalf jaar later was Greenpeace van plan met de boot Rainbow Warrior te protesteren tegen de Franse kernproeven. Voor het naar Moruroa kon varen, werd het door de Frans geheime dienst opgeblazen. Met twee mijnen, die tien minuten na elkaar tot explosie kwamen, werd het schip tot zinken gebracht. Eén Portugees-Nederlandse fotograaf kwam om het leven. Alhoewel de Franse overheid eerst ontkende verantwoordelijk te zijn, kwam de politie van Nieuw-Zeeland achter de waarheid na een grootschalig onderzoek. Voor de reputatie van Frankrijk, en haar relatie met Nieuw-Zeeland, was de operatie een ramp.

De gevolgen van de kernproeven

In 2006 werd al door het Franse Commissariaat voor Atoomenergie (CEA) geconcludeerd dat de experimenten schadelijk waren, en er een toename in mensen met kanker in de omgeving van de testlocaties was. Uit het rapport van Disclose blijkt echter dat op sommige plekken de hoeveelheid straling die mensen te verduren kregen twee tot drie keer zo hoog was als in 2006 werd vastgesteld. Door, onder andere, een aantal vertrouwelijke e-mails tussen Franse militairen en documenten die het Franse leger onder grote druk in 2013 vrij gaf om te onderzoeken, kwamen de schokkende resultaten aan het licht.

Omdat door het rapport van de CEA al eerder duidelijk werd dat de kernproeven schadelijker bleken dan werd toegegeven, werd in 2010 Civen opgericht. Een organisatie die slachtoffers moest compenseren als ze konden bewijzen dat ze tijdens de nucleaire tests in Frans-Polynesië woonden en een van de 23 soorten kanker hadden die voort kunnen komen uit blootstelling aan radioactieve straling. Civen heeft echter pas 454 mensen gecompenseerd en heeft 80% van de ontvangen compensatieclaims afgewezen. Sommige mensen die waarschijnlijk recht hebben op compensatie, kunnen moeilijk bewijzen dat ze gezondheidsproblemen hebben opgelopen door de nucleaire proeven. Daarnaast werd op maar 20% van de eilanden in Frans-Polynesië daadwerkelijk gemeten hoeveel straling er was. Ook werkte sommige apparatuur die in 1971 straling moest meten met een foutmarge van 50%. Met het nieuwe onderzoek wordt gehoopt dat meer inwoners van Frans-Polynesië schadevergoeding kunnen claimen.

Bronnen:

• Al Jazeera America: Algerians suffering from French atomic legacy, 55 years after nuke tests
• Trouw: Frankrijk hield nucleaire vervuiling door tests geheim
• Disclose: Moruroa files
• de Volkskrant: Volledige bevolking Frans-Polynesie besmet door kernproeven Franse overheid in vorige eeuw
• the Guardian: France has underestimated impact of nuclear tests in French Polynesia, research finds
• Brittanica: French Polynesia
• BBC: French nuclear tests contaminated 110,000 in Pacific, says study
• NOS: President Frans-Polynesië erkent leugens over kernproeven
• Torpedo Bay Navy Museum: French Nuclear Testing at Mururoa
• Torpedo Bay Navy Museum: Salvage of the Rainbow Warrior

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Gerboise bleue nucleaire test. Algerije 1960. [Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International] Unchanged, Archive CEA, Author Unknown via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Charles De Gaulle tijdens een nucleaire test in Moruroa 1966, Journal officiel de la République française, 11-9-1966. [Creative Commons Attributionn-Share Alike 4.0 International] Unchanged, via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Nucleaire test op Moruroa met Soldaten zonder beschermende kleding. Jean Yves Charier, Site les Cobayes de La Republique (Administateur Gérard Joyon). [Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic] Unchanged, via Wikimedia Commons
• Afbeelding 4: Protest tegen nucleaire proeven in Lyon, Frankrijk in de jaren 80. Community of the Ark of Lanza Del Vasto. [Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported] Unchanged, via Wikimedia Commons