Hoe de illegale voorloper van de Duitse Luftwaffe met Nederlandse hulp werd getraind

De Eerste Wereldoorlog kwam definitief tot een einde toen het Verdrag van Versailles op 28 juni 1919 werd ondertekend. In dit verdrag werd Duitsland een aantal zware straffen opgelegd. Zo hoopten de Fransen, Amerikanen en Britten te voorkomen dat Duitsland in staat zou zijn opnieuw oorlog te voeren. Een belangrijke maatregel was dat het de nieuwe Weimar Republiek volledig verboden werd een luchtmacht te bezitten. De Duitse regering begon al snel met pogingen om het gehate Verdrag van Versailles te omzeilen. Hierbij speelde het Nederlandse Fokker een belangrijke rol.

Fokker en het einde van de Eerste Wereldoorlog

Anthony Fokker was tijdens de Eerste Wereldoorlog belangrijk geweest voor de Duitse luchtmacht. Hij had zo’n 3.300 Fokker D.VII vliegtuigen aan Duitsland verkocht. Deze vliegtuigen bleken zo effectief dat het, als enige voertuig of wapen, specifiek bij naam in het Verdrag van Versailles genoemd werd. De D.VII ’s die de oorlog hadden overleefd, moesten in goede staat aan de geallieerde troepen worden overgegeven. Fokker wist de zijn grote voorraad vliegtoestellen in 350 treinwagons van de onstabiele Weimar Republiek naar Nederland te brengen. Hiervoor waren echter een aantal omkoping nodig, en moest hij de Duitse regering ervan overtuigen dat de vliegtuigen in het ‘altijd neutrale’ Nederland veiliger waren, en zo buiten de handen van de geallieerde controlecommissie zouden blijven. Dit betekende echter niet het einde van de Duitse luchtmacht, of haar samenwerking met Fokker.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Herbewapening van de Duitse luchtmacht

Het Verdrag van Versailles had dus onder andere een einde gemaakt aan de Duitse luchtmacht en daarmee ook de Duitse luchtvaartindustrie. Daarnaast moest Duitsland grote herstelbetalingen doen en werd het Duitse leger, dat nu de Reichswehr heette, gelimiteerd tot 100.000 manschappen en kreeg het een aantal strikte beperkingen opgelegd. Dat de Duitsers zich niet niet zomaar zouden neerleggen bij deze strafmaatregelen, bleek al snel. Het verbod op een generale staf van het Duitse leger werd ontweken door het openen van een nieuw kantoor: het Truppenamt, de ‘troepenafdeling’. In deze Truppenamt kwamen officieren, generaals en andere hooggeplaatste oud-militairen samen, officieel ingehuurd als ‘civiele specialisten’. Een van de lange termijn doelen was het heropbouwen van de luchtmacht. De geheime Duitse generale staf werd kort na zijn oprichting al bijna aan het werk gezet.

De Ruhrbezetting

In 1923 brak er crisis uit in Duitsland. Vanwege groeiende economische problemen in Duitsland, besloten de geallieerden niet alleen herstelbetalingen in geld, maar ook in natura zoals staal, hout en kolen te accepteren. Toen een geallieerde commissie in 1923 tot de conclusie kwam dat er opzettelijk leveringen achter werden gehouden, trokken Franse en Belgische troepen het Duitse Ruhrgebied in.

De bezetting van het Ruhrgebied leidde tot verzet en sabotage door het Duitse volk. De gekrenkte Duitse regering overwoog echter zwaardere maatregelen: militair verzet. Daarom besloot de Reichswehr in 1923 in het grootste geheim honderd gevechtsvliegtuigen aan te schaffen. Dit deed de Reichswehr bij een oude bekende; Fokker. De Duitse regering was erg behulpzaam geweest toen Fokker zijn vliegtuigen in 1919 vanuit Duitsland naar Nederland wilde verhuizen. In ruil daarvoor zou Fokker de Duitsers nu moeten helpen met het omzeilen van het Verdrag van Versailles. Fokker besloot dat het geld de risico’s waard was, en ging akkoord. Naast het feit dat hij er zelf 3,5 miljoen gulden op vooruit ging, werd hij voor zijn illegale levering ook op 7 mei 1927 geëerd met het Ijzeren Kruis 2e klasse, een Duitse militaire onderscheiding.

Tegen de tijd dat de Nederlandse vliegtuigen klaar waren voor levering, was de Ruhrbezetting alweer afgelopen. De nood voor de vliegtuigen was minder hoog geworden. Vijftig van de honderd toestellen werden daarom aan Roemenië geleverd. De andere vijftig moderne gevechtsvliegtuigen, van het type D-XIII, besloot de Duitse overheid voor een ander doel te behouden.

De vijftig gevechtsvliegtuigen die de Duitse regering besloot aan te schaffen zouden officieel per boot naar Rio de Janeiro gebracht worden. De vijftig toestellen zouden de Atlantische Oceaan echter nooit oversteken, maar via Leningrad naar Duitsland verscheept worden. Ondanks dat er bij verschillende kranten en bij de overheid vermoedens waren dat de vliegtuigen hun officiële bestemming nooit zouden bereiken, besloot de Nederlandse regering een oogje dicht te knijpen. Vermoedelijk werd dit mede mogelijk gemaakt door de innige band die Fokker had met het Nederlands koningshuis. De douaneambtenaren in de Nederlandse havens namen het formele standpunt in dat ze enkel de officiële bestemmingslocatie konden registeren, maar niet konden controleren waar de vliegtuigen daadwerkelijk naar toe werden verscheept.

Lipetsk

De kranten kregen gelijk. De Fokker vliegtuigen zouden nooit in Brazilië aankomen. Vanwege het Verdrag van Versailles mochten de vliegtuigen echter ook niet naar Duits grondgebied gebracht worden.

In het oosten vond Duitsland al snel een enigszins onverwachte vriend. De recent opgerichte Sovjet-Unie had weinig bondgenoten, en knoopte daarom graag contact aan met Duitsland. De Duitse generale staf, die dus officieel niet eens bestond, ging samenwerken met het Rode Leger. In het Russische Lipetsk mochten de Duitsers op een luchtmachtbasis manschappen trainen en nieuw oorlogsmateriaal testen. In ruil daarvoor mochten de Russische gastheren meekijken bij de oefeningen en zelf ook Duitse vliegtuigen uitproberen. Hiervoor werden onder andere de vijftig Nederlandse Fokker toestellen, de toestellen die officieel naar Brazilië waren verscheept, gebruikt. Toen de oorspronkelijk Britse motoren van de Fokker vliegtuigen naar Engeland moesten worden verscheept voor onderhoud, werd dit via Nederland gedaan om zo de illegale Duitse luchtmacht geheim te houden.

De Luftwaffe en Lipetsk

In 1933 sloot de luchtbasis in Lipetsk. De ideologische verschillen tussen het inmiddels nazistische Duitsland en de communistische Sovjet-Unie waren te groot. Tegen de tijd dat de luchtbasis gesloten werd, waren er 120 piloten, meer dan 300 bemanningsleden en bijna 450 administratief en opleidend personeel getraind. Velen van hen zouden de basis vormen voor de Luftwaffe, die twee jaar later zou worden opgericht.

Fokker wist dus in 1919 al het Verdrag van Versailles te omzeilen door de Fokker vliegtuigen van de Duitse luchtmacht naar Nederland te verplaatsen. Vanaf de jaren 20 zou hij, mede doordat de Nederlandse regering een oogje dichtkneep, de Duitse luchtmacht helpen met het illegaal opzetten van een luchtmacht. Met tientallen Nederlandse vliegtuigen werd het personeel van de illegale Duitse luchtmacht, dat uiteindelijk de basis van de Luftwaffe zou vormen, getraind op Russische bodem.

Bronnen:

• John Gooch, Amos Perlmutter: Military Deception and Strategic Surprise (Routledge 2004)
• Marc Dierikx: Anthony Fokker: The Flying Dutchman who Shaped American Aviation (Washington 2018)
• Starink, D. (2013). De jonge jaren van de luchtmacht: Het luchtwapen in het Nederlandse leger 1913-1939
• National Archives: Transcript, Terms of the Armistice with Germany 11th November, 1918.
• Fokker History: Fokker D.XI (PW-7)
• Historia: Luftwaffe ontstond in het diepste geheim
• H. Toorenvliet: De Duitse luchtstrijdkrachten 1920-1945: Hemelijk opgebouwd, openlijk verslagen

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Fokker D.VIII uit de Eerste Wereldoorlog, vermoedelijk van Luitenant Friedrich Noltenius, 1918. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Anthony Fokker in 1916. Foto van Fritz Heuschkel. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Fokker D.XIII vliegtuigen op het geheime vliegveld van de Reichswehr in Lipezk, Sovjet-Unie. Bundesarchiv, RH2 Bild-02292-207 / Unknown author / CC-BY-SA 3.0 Unchanged via Wikimedia Commons