Albert Plesman maakte de KLM groot

In augustus en september 1919 ronkte het in de lucht boven Amsterdam Noord. Boven de velden van Buiksloterham cirkelden vliegtuigen en op de grond krioelden mensen tussen grote tijdelijke tentoonstellingshallen. De Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam was een daverend succes, honderdduizenden mensen vergaapten zich aan de vliegmachines. Het was het eerste grote succes van Albert Plesman.

Albert Plesman was ten tijde van de Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam (ELTA) eigenlijk nog officier bij de Luchtvaart Afdeeling. Tijdens de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog was hij als officier bij de wielrijders op Soesterberg gestationeerd. Daar maakte hij kennis met de luchtvaart. Hij haalde in 1917 zijn vliegbrevet en knokte zichzelf als ‘simpele’ luitenant bij de wielrijders omhoog in het kersverse en elitaire korps van de eerste luchtmachtpiloten.

Burgerluchtvaarbedrijf

Maar hoewel Plesman dus als militaire vlieger zijn eerste uren in de lucht maakte, zag hij de toekomst van de vliegerij vooral bij de burgerluchtvaart, maar in Nederland waren de geesten daar nog niet rijp voor. Via zijn commandanten regelde Plesman verlof en wist een groot luchtvaartevenement te organiseren: de ELTA. Door zijn ongebruikelijke manier van handelen wist Plesman een aantal prominente Nederlandse industriëlen als geldschieters te regelen, zodat op het evenement veel vliegtuigen van vooral vliegtuigbouwers uit de geallieerde landen te zien waren. Het gewaagde evenement werd een doorslaand succes, maar voor Plesman was dat nog maar het begin. Er moest een grote Nederlandse burgerluchtvaartmaatschappij komen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De oprichting van de KLM

Die burgerluchtvaartmaatschappij kwam er. Een consortium van rijke en prominente industriëlen en handelaren vormde de financiële basis van de luchtvaartmaatschappij. Op 12 september 1919 verleende koningin Wilhelmina het predicaat ‘koninklijk’, en in oktober van dat jaar werden de laatste handtekening gezet. De Koninklijke Luchtvaartmaatschappij was een feit en al in 1920 vloog een eerste vliegtuig tussen Amsterdam en Londen. Het was nog een Brits vliegtuig met een Britse piloot, maar het succes was niet minder groot. Plesman was echter niet meteen dé topman. Hij werd administrateur-directeur. Niet de meest imposante functie binnen het geheel, maar daarmee kreeg hij wel een groot deel van de dagelijkse leiding op zich en zo wist Plesman zich tot in de haarvaten van het bedrijf te werken.

Enorme groei en successen

De luchtvaart groeide enorm snel, en daarmee ook Plesmans geesteskind. De eerste vlucht naar Londen in 1920 betekende de opening van de eerste internationale lijndienst ter wereld. Die lijndienst vervoerde in het eerste jaar meteen al 345 passagiers en 25.000 kilo aan post en vracht. Daarbij ging de KLM in zee met Fokker, die de vliegtuigen kon leveren. Anthony Fokker had met zijn jachtvliegtuigen tijdens de Eerste Wereldoorlog naam en faam als vliegtuigbouwer gemaakt, maar was ook besmet geraakt, doordat al die vliegtuigen naar de Duitsers gingen. Na de oorlog had Fokker de oude hallen van de ELTA betrokken, en daar een vliegtuigfabriek opgezet. Die samenwerking ging niet altijd van een leien dakje. De onderhandelingen waren vaak hard, of zelfs ruzieachtig, maar de KLM en Fokker konden niet zonder elkaar. Fokker bouwde goede vliegtuigen en de KLM was een goede klant. En met een toestel van Fokker wist de KLM in 1924 Batavia te bereiken. Die tocht was echter bepaald niet makkelijk. Het speciaal voor de onderneming verbouwde Fokker FVII-toestel kon maximaal tien uur in de lucht blijven, bij een gemiddelde snelheid van ongeveer 120 kilometer per uur, zou de tocht dik drie weken duren, met talloze tussenstops om bij te tanken, bij te slapen en onderhoud te plegen. Ondanks talloze tegenslagen onderweg, lukte de vlucht. Batavia was gehaald. Een succes voor Plesman die hiermee zijn ideaal, om het hele Nederlandse rijk te verbinden, werkelijkheid zag worden, al duurde het nog een aantal jaar voordat er een stabiele lijnverbinding werd opgezet. Eveneens met toestellen van Fokker. De lijn Amsterdam-Batavia zou tot de Tweede Wereldoorlog de langste lijnvlucht verbinding ter wereld blijven en vertrok tot wel drie keer per week.

Fokker leverde ook het toestel waarmee de KLM haar eerste vlucht over de Atlantische Oceaan voltooide in 1934, maar in datzelfde jaar eiste een andere prestatie veel meer aandacht op. Het KLM-toestel Uiver won een prestigieuze wedstrijd door in drie dagen van Londen naar Melbourne te vliegen. Maar daarvoor zette de KLM niet een toestel van Fokker in, maar een veel modernere Amerikaanse DC-2.

Tweede Wereldoorlog: einde van de KLM?

De Tweede Wereldoorlog leek het einde te betekenen van de KLM. Iets dat Plesman al voor de oorlog vreesde. In de jaren van oplopende spanning voor de oorlog zou Plesman, inmiddels een man van naam en faam, zich ingezet hebben om de vrede -en daarmee zijn markt- te behouden en daarbij hebben onderhandeld met niemand minder dan Hermann Göring. Tevergeefs. Het KLM-imperium verkruimelde door de oorlog, al bleven een aantal lijnvluchten buiten bezet gebied vliegen. Niet zonder gevaar, want meerdere keren werden de vliegtuigen aangevallen. Een vliegtuig werd zelfs neergeschoten, waarbij alle passagiers en bemanningsleden omkwamen.

Persoonlijke tegenslag

Plesman zat zelf van 1941 tot 1942 gevangen in het Oranjehotel, op het lichaam van een omgekomen Engelandvaarder werden papieren met Plesmans naam gevonden. Na zijn gevangenschap trok hij zich terug om op het Twentse platteland in het geheim plannen te maken voor de wederopbouw van de KLM. Maar de oorlog trof Plesman veel persoonlijker. Zijn tweede zoon Jan had in 1941 als Engelandvaarder het bezette Nederland verlaten en was piloot bij het 322 Dutch Squadron RAF geworden. Daar maakte hij als de Vliegende Hollander furore, maar in september 1944 verdween Jan met zijn Spitfire. Waarschijnlijk is hij neergeschoten in de buurt van het Franse Saint Omer.

Wederopbouw: nieuw succes

Na de oorlog zette Plesman alles op alles om de KLM snel een nieuw leven in te blazen. Kort na het einde van de oorlog probeerde Plesman in de VS aan nieuwe vliegtuigen voor de KLM te komen, waarvoor hij zelfs bij president Truman aan tafel schoof. Dat lukte. Al in november 1945 werden de vluchten richting Nederlands-Indië hervat en in 1946 was KLM de eerste Europese maatschappij die naar de VS vloog. Plesman was nu in alle opzichten dé leider van de KLM en liet het bedrijf net zo snel groeien als de luchtvaartindustrie. Onder Plesman werden de modernste toestellen toegevoegd aan de vloot van KLM, soms zelfs op basis van alleen de bouwtekeningen. De blauw-witte vliegtuigen van Plesmans KLM vlogen inmiddels de hele wereld over. Maar er was meer nodig. Plesman zag in dat hij niet alleen toestellen nodig had, maar ook mensen die handig contacten konden leggen en internationaal zaken konden doen. Zo stond hij mede aan de wieg van de Nyenrode Business University.

Persoonlijke tegenslagen

Maar ondanks die successen zijn er ook tegenslagen, ook persoonlijk voor Plesman. In de periode tussen 1945 en 1953 verongelukten meerdere toestellen van KLM. Bij een van die ongelukken, in 1949, kwam Plesmans oudste zoon Hans om het leven. Hij was gezagvoerder van het toestel. Plesman, inmiddels 64 jaar, leed aan een hart- en vaatziekte, en overleed daaraan op 31 december 1953. Tegen die tijd werd Albert Plesman internationaal erkend als luchtvaartpionier. Voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de internationale luchtvaart ontving Albert Plesman meerdere onderscheidingen. Van een eredoctoraat aan de TU Delft tot ridderlijke onderscheidingen van meerdere landen.