Brussel in 1918: op vrede volgt chaos
Op 11 november 1918 tekenden de afgevaardigden van de verschillende strijdende partijen de wapenstilstand voor de Eerste Wereldoorlog. Hiermee kwam er voor België een einde aan vier jaar Duitse bezetting. Toen de afgevaardigden hun handtekening onder het document zetten, hadden de geallieerde troepen Brussel echter nog niet bereikt. Hierdoor ontstond er een machtsvacuüm in de Belgische hoofdstad. Aan de chaos die hierop volgde kwam pas twee weken later een einde.
De novemberrevolutie
In de laatste twee maanden van de Eerste Wereldoorlog, was Duitsland het toneel van een chaotische transitie. Terwijl het Duitse leger aan het westfront steeds verder terug werd gedrongen, bereikte de onvrede aan het thuisfront een kookpunt. Met tegenzin droeg de keizerlijke regering daarom de macht over aan een haastig gevormde burgerregering. Op 3 oktober begon de nieuwe regering de onderhandelingen met de geallieerden voor een wapenstilstand. Dit bleek echter niet genoeg om de gemoederen te bedaren.
Op 25 oktober sloeg de vlam alsnog in de pan, toen de matrozen van de vloot in Kiel aan het muiten sloegen. Ze kwamen in opstand tegen de suïcidale orders van de vlootleiding om een laatste gevecht met de Engelse marine aan te gaan. Deze onrust breidde zich als een olievlek uit en binnen de kortste keren braken er overal in Duitsland opstanden uit. Op 9 november deed keizer Wilhelm II uiteindelijk afstand van de troon. Dezelfde dag riep de sociaal democraat Philip Scheidmann de republiek uit. In de daaropvolgende weken probeerde de nieuwe Duitse regering wanhopig de orde te herstellen.
Anarchie in Belgische hoofdstad
Deze situatie was ook van invloed op wat zich in Brussel afspeelde. Nadat het nieuws van de onlusten in Duitsland de Belgische hoofdstad had bereikt, kwamen de daar gelegerde Duitse soldaten in opstand tegen het keizerlijke gezag. Op 9 november richtten ze een revolutionaire raad op. Deze raad beschouwde zich niet langer als de bezetter van de stad. Haar voornaamste prioriteit was het veiligstellen van de aftocht van de Duitse soldaten. Daarom droegen haar leden een groot deel van de verantwoordelijkheden over aan het gemeentelijke bestuur van Brussel.
Deze situatie veroorzaakte de nodige verwarring over wie er nu precies het opperste gezag in de stad had. Daardoor was er geen centraal orgaan dat de orde kon handhaven. Dit leidde tot de nodige anarchie in de straten van Brussel. Zo braken er gevechten uit tussen opstandige soldaten en officieren die de keizer trouw waren gebleven. Daarnaast hielden er bendes soldaten en relschoppers huis in de straten, waarbij er op los werd geplunderd en enkele tientallen Brusselaars werden gedood.
Brussel bevrijd
Aan deze chaos kwam op 17 november 1918 een einde, toen de laatste Duitse soldaten de stad verlieten. Vanaf dat moment was de stad officieel bevrijd. Op dezelfde dag juichten tienduizenden Brusselaars hun burgemeester Adolphe Max toe, die na vier jaar gevangenschap in Duitsland terugkeerde. De thuiskomst van dit verzetsicoon vormde een keerpunt. Met behulp van geallieerde soldaten, die geleidelijk de stad binnendruppelden, herstelde de burgemeester het centrale gezag.
Op 22 november maakte de Belgische koning zijn herintrede in de stad, vergezeld door Belgische en geallieerden soldaten van het front. Nadat de herwonnen vrijheid was gevierd, begon de jacht op (vermeende) collaborateurs. Met name handelaren die zich tijdens de bezetting hadden verrijkt moesten het ontgelden. Hun winkels werden vernield en hun huizen geplunderd. Tevens vernederden de net teruggekeerde Belgische soldaten vrouwen die een relatie met Duitse soldaten waren aangegaan. Hun hoofden werden kaal te geschoren, waarna ze rond werden geparadeerd. Verbroedering was na de bevrijding duidelijk niet voor iedereen weggelegd.
Bronnen:
- Gonzague Pluvinage, 'Brussel tikt Duits', Cahiers Bruxellois/Brusselse Cahiers, 46 (2014): 1, pagina 15-39.
- History Brussels 2014-18
- Duitsland Instituut
Afbeeldingen:
- Foto: Alfred De Ridder (La Belgique et la Guere) [Public domain], via Wikimedia Commons
- Foto: Anonymous/Unknown author [Public domain], via Wikimedia Commons
