De Afro-Amerikaanse Jesse Owens won 4 Olympische gouden medailles tijdens de Spelen in nazi-Duitsland

Hij wordt gezien als één van de beste en meest complete atleten in de sportgeschiedenis: Jesse Owens. Hij groeide als scholier al uit tot een volwaardige atleet en wilde koste wat het kost zijn droom waarmaken en de Olympische Spelen halen. In 1936 lukte dat ook, er was alleen één probleem: de Spelen van 1936 werden gehouden in nazi-Duitsland. De Afro-Amerikaanse Owens had de schijn tegen zich in Berlijn, maar wist toch het onmogelijke te presteren. Wat is zijn verhaal?

Jesse Owens werd geboren als James Cleveland Owens op 12 september 1913 in het Amerikaanse Oakville, Alabama. Hij was de jongste van tien kinderen, drie meisjes en zeven jongens. Hij was de zoon van een deelpachter en de kleinzoon van een tot slaaf gemaakte. Op zijn negende verhuisde Owens samen met zijn familie naar Cleveland, Ohio om een beter leven te kunnen opbouwen in de grote stad. De familie maakte hiermee deel uit van de grote Afro-Amerikaanse volksverhuizing, tussen 1916 en 1930 verhuisden er zo´n 1,6 miljoen Afro-Amerikanen vanuit het platteland van de Zuidelijke Verenigde Staten naar de grote steden in het noorden en het westen van de VS. Tussen 1940 en 1970 vertrokken er nog zo'n vijf miljoen mensen naar het noorden en het westen.

Owens was heel zwak en ziekelijk als kind. Hij kreeg regelmatig te maken met longontstekingen en bronchitis. Ondanks zijn zwakke gezondheid was hij genoodzaakt om van kinds af aan al te gaan werken door de slechte financiële situatie van zijn familie. Vanaf zijn zesde plukte hij zo´n 45 kilo katoen per dag, later ging hij werken als boodschappenbezorger en werkte hij bij een schoenmaker. Hij ging naar school op de Bolton Elementary School en door één moment op deze school zou hij voortaan door het leven gaan als Jesse Owens. Zijn lerares vroeg hem om zijn naam, maar door zijn sterke zuidelijke accent dacht zij dat hij Jesse zei in plaats van J.C., zijn bijnaam. De naam Jesse Owens zou hij de rest van zijn leven blijven gebruiken.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het begin van zijn carrière

Op de Fairmount Junior High ontwikkelde Owens een passie voor atletiek. Tijdens gymles moesten hij en zijn klasgenoten een 55 meter lange print trekken en Owens was met gemak de snelste. Coach Charlie Riley merkte dit al snel op en zag in hem een groot talent en een toekomstige atleet. Riley nodigde hem meteen uit om mee te trainen met het trackteam. Het probleem was alleen dat Owens na school geen tijd had om met het team mee te trainen, hij moest immers veel werken om zijn familie te ondersteunen, maar daar had Riley een oplossing voor. Owens mocht van Riley als uitzondering ook vóór school op het complex trainen.

Hij wist zich binnen een korte tijd te ontwikkelen tot een volwaardige atleet. Tijdens zijn middelbareschooltijd wist Owens een wereldrecord op de 91-meter sprint te evenaren en behaalde hij een afstand van 7.56 meter bij het verspringen tijdens de National High School Championship in Chicago in 1933. Door zijn prestaties was hij gewild bij veel universiteiten, maar uiteindelijk koos hij voor de Ohio State University. Hier zette hij zijn successen voort. Owens kreeg de bijnaam Buckeye Bullet en wist in 1935 en 1936 acht keer eerste te worden tijdens de NCAA-kampioenschappen. Op 25 mei 1935 verbeterde hij drie wereldrecords in het verspringen, de 200-meter sprint en het hordelopen, en evenaarde hij er een in de 91-meter sprint. Deze drie records zette hij in slechts 45 minuten weg, en met een rugblessure.

Ondanks zijn uitzonderlijke prestaties werd hij niet bepaald als een steratleet behandeld. Hij mocht door zijn afkomst niet op de campus wonen en wanneer hij met het team naar wedstrijden ging, mocht hij alleen eten in restaurants en slapen in hotels die bedoeld waren voor Afro-Amerikanen. Daarnaast kreeg hij ook geen beurs aangeboden. Dat betekende dat Jesse Owens naast zijn studie en training gewoon moest blijven werken om geld te verdienen.

Aanloop naar de Olympische Spelen van 1936

Owens kwam op een punt in zijn carrière dat hij bijna alles al gewonnen had, behalve één ding: een Olympische medaille. Deze wilde hij koste wat het kost behalen, dus zijn doel werd de Olympische Spelen van 1936. In 1931 was al bekend gemaakt dat deze in Berlijn gehouden zouden worden. Hitler wilde deze Spelen gebruiken om aan de wereld te laten zien dat het ´Arische ras´ superieur en het dominante ras was. Dit weerhield de Afro-Amerikaanse Owens er echter niet van om naar deze Spelen te willen. Hij wist de drie kwalificatiewedstrijden te winnen en een plekje te bemachtigen in het Amerikaanse Olympische team

Er kwam al snel kritiek op de deelname van Owens en het Olympische team, die volgens velen met zijn deelname juist het racistische regime van Hitler zouden promoten. De VS overwoog de Spelen in Berlijn te boycotten als protest tegen de manier waarop Hitler de Joden behandelde, maar uiteindelijk vond Avery Brundage, president van het Amerikaanse Olympische Comité, dat ´de sport toebehoort aan de atleten, niet aan de politici´. 312 Amerikaanse atleten, inclusief Owens, reisden dus gewoon af naar Berlijn om deel te nemen aan de Spelen.

Owens op de Olympische Spelen van 1936

Hoewel de nazi´s voorheen heel duidelijk waren over hun standpunt wat betreft de superioriteit van het Arische ras en het feit dat Afro-Amerikanen als minderwaardig werden gezien, was er van dit gedachtegoed tijdens de Olympische Spelen van 1936 weinig te merken. Een groot onderdeel van het propagandaplan van Hitler en Joseph Goebbels was gebaseerd op gastvrijheid, ook de Afro-Amerikanen zouden volledig getolereerd worden en met respect worden behandeld. Het doel was om te laten zien dat Duitsland een vredelievend en beschaafd land was. Owens werd dan ook heel hartelijk ontvangen bij zijn aankomst in Duitsland. Toen hij aankwam bij het Olympisch stadion stond er een menigte van mensen zijn naam te roepen, veelal jongere meisjes, en vroegen mensen om een foto of een handtekening.

Jesse Owens

De Spelen gingen op 1 augustus 1936 officieel van start en Owens rende op 3 augustus zijn eerste wedstrijd: de 91-meter sprint. Deze won hij met een tijd van 10.3 seconde, en hiermee was eerste gouden medaille voor Owens binnen. Bij de race werd de Nederlandse Tinus Osendorp overigens derde. Een dag later won Owens zijn tweede gouden medaille en verbrak hij het Olympische record bij het verspringen, met een sprong van 8.06 meter. Hierbij kreeg hij hulp vanuit een onverwachte hoek. De Duitse Luz Long gaf hem een paar tips om verder te kunnen springen en raakte met hem bevriend voor de ogen van Hitler. Een moedige actie, zoals Owens het later beschreef. Lang heeft die vriendschap echter niet mogen duren. Long moest in dienst en sneuvelde in 1943 in dienst van de Wehrmacht tijdens de strijd om Sicilië.

Met de medailles voor de 91 meter en het verspringen was het succes voor Jesse Owens nog niet voorbij. Op 5 augustus eindigde hij als eerste tijdens de 200-meter sprint en verbrak hij met een tijd van 20.7 seconden opnieuw een Olympisch record. Tijdens deze race versloeg hij onder andere Mack Robinson, de oudere broer van de befaamde honkbalspeler Jackie Robinson. Dit had eigenlijk de laatste wedstrijd moeten zijn van Owens tijdens de Spelen, maar hij moest onverwachts toch nog één keer aan de start verschijnen voor de 4x100-meter estafette. Owens en teamgenoot Ralph Metcalfe moesten op het laatste moment Marty Glickman en Sam Stoller vervangen, de enige twee Joden in het Amerikaanse team. Naar verluidt hadden de nazi’s de Amerikanen verzocht om Duitsland niet verder te vernederen. Na alle overwinningen van de Afro-Amerikaanse atleten wilden de Duitsers hoe dan ook voorkomen dat er ook nog twee Joodse sporters op het hoogste podium zouden staan. En de Amerikanen deden dit. Het Amerikaanse team won de race en verbrak een wereldrecord met een tijd van 39.8 seconden. Hiermee had Owens zijn vierde gouden mediale behaald tijdens de Spelen, als eerste Amerikaan ooit.

Het leven na het succes

Achttien Afro-Amerikaanse atleten namen deel aan de Spelen in Berlijn en zij wonnen maar liefst veertien gouden medailles. Van de nazi-mythe van raciale superioriteit was hierdoor weinig meer over en Owens werd een wereldwijd symbool hiervan. Hij zou tijdens de overwinningsceremonie door Hitler zijn genegeerd, maar Owens zei later dat hij niet werd genegeerd door de Führer, maar door de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt. Hij ontving noch een felicitatietelegram, noch een uitnodiging voor het Witte Huis.

Na het succes op de Olympische Spelen werd het Amerikaanse team uitgenodigd om aan een toernooi in Zweden mee te doen, maar Owens besloot om van zijn succes te profiteren door terug te keren naar de Verenigde Staten om in te gaan op enkele van de meer lucratieve aanbiedingen. De atletiek-functionarissen van de Verenigde Staten waren woedend en trokken zijn amateurstatus in, wat onmiddellijk een einde maakte aan zijn carrière. Hij moest dus weer gaan werken. In de jaren na zijn Olympisch succes werkte hij onder andere in benzinestations en als conciërge om zijn vrouw Minnie Ruth Solomon en drie dochters te onderhouden. Hij rende ook wedstrijden tegen paarden om wat extra geld te verdienen.

In de decennia daarna was Owens nog actief in de public relations en als goodwillambassadeur van de Verenigde Staten. In 1979 verslechterde zijn gezondheid en werd hij opgenomen in het ziekenhuis. Er werd een agressieve vorm van longkanker bij hem vastgesteld, sinds zijn 32e rookte hij een pakje sigaretten per dag. Hij overleed op 31 maart 1980 op 66-jarige leeftijd, omringd door zijn familie.

Nalatenschap

Na Owen’s dood zei president Jimmy Carter het volgende over de atleet: ‘Perhaps no athlete better symbolized the human struggle against tyranny, poverty and racial bigotry.’ Owens wordt gezien als één van de beste atleten aller tijden door zijn uitzonderlijke prestaties. Zijn verhaal is een inspiratiebron geweest voor meerdere boeken, films en documentaires, waaronder Jesse Owens die in 2012 uitkwam. Ook in zijn geboorteplaats Oakville en in Berlijn is hij niet vergeten, in Oakville is een groot park naar hem vernoemd en de straat ten zuiden van het Olympisch stadion in Berlijn kreeg in 1984 de naam Jesse-Owens-Allee.