De baanbrekende Nederlandse uitvinding van het cassettebandje

Lou Ottens, de man die medeverantwoordelijk is voor de uitvinding van het cassettebandje, overleed in maart 2021 op 94-jarige leeftijd. Hij zorgde met zijn cassettebandje voor grote maatschappelijk en culturele veranderingen in de jaren ´60 en ´70. Afgelopen jaren maakte het cassettebandje weer een comeback, wat is de geschiedenis achter deze uitvinding?

Voor de allereerste band die bedoeld was voor audio-opslag moeten we terug naar 1928. Dat jaar ontwikkelde de Duits-Oostenrijkse natuurkundige Frits Pfleumer de eerste band waar je geluidsopnames op kon vastleggen en weer kon afspelen. Deze band was een lange, smalle strook plasticfolie met een magnetiseerbare laag erop en was ontwikkeld op basis van een proces dat ‘magnetische draadregistratie´ heet, een analoog type audio-opslag waarin een magnetische opname wordt gemaakt op een dunne staaldraad. Pfleumer kreeg patent op zijn utivinding en op basis van het patent van Pfleumer ontwikkelde de Duitse Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft (AEG) in 1935 de eerste reel-to-reel-bandrecorder met de naam Magnetophon K1. Bij deze bandrecorder werd een vorm van audio-opname gehanteerd waarbij de magneetband werd vastgehouden op een haspel en het uiteinde van het folio in de band met de hand uit de haspel werd getrokken. De folie werd vervolgens door mechanische geleiders en een tapekopconstructie geleid.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

AEG presenteerde de Magnetophon K1 in 1935 tijdens de Internationale Funkausstellung Berlin (IFA). Hoewel de uitvinding tijdens deze beurs voor veel sensatie zorgde onder de bezoekers, bleef het grootschalige gebruik van de bandrecorder toch uit. De machines waren erg duur en niet praktisch in gebruik, daarom werden ze vooral door professionals in radio- en opnamestudio´s gebruikt.

Ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog

Pas na de Tweede wereldoorlog ontwikkelde het gebruik van de magneetband en de bandrecorder zich door. De technologie voor audio-opname door middel van magnetische banden verspreidde zich al snel vanuit Duitsland over heel de wereld. In de Verenigde Staten begon producent Ampex de commerciële productie van bandrecorders, en maakte daarbij gebruik van in Duitsland verkregen apparatuur. Eerst vooral voor het gebruik in studio's om radioprogramma's op te nemen, maar later vonden de bandrecorders al snel hun weg naar scholen en huizen. In 1953 hadden zo´n één miljoen Amerikaanse huizen al zulke bandrecorders.

Toch werd er gedacht dat het opnemen en het afspelen van audio nog makkelijker kon dan met die grote onhandige magnetische banden, dat vond ook het voormalige Amerikaanse elektronicabedrijf Radio Corporation of America (RCA). In 1958 ontwikkelde RCA na een proces van vier jaar het eerste cassettebandje in de vorm zoals we die nu kennen. De band was zo´n dertien bij twintig centimeter groot en er werden meerdere versies van gemaakt, maar deze mislukten allemaal. Door de relatief grote afmetingen van de cassette en de normale bandsnelheid van 9,5 cm/sec waren de banden niet geschikt genoeg voor compacte, mobiele apparaten.

De Nederlandse uitvinding van het cassettebandje

Maar de uitvinding van RCA was niet helemaal voor niets, het diende juist als opstapje voor de Nederlandse versie van het cassettebandje. In de vroege jaren ´60 gaf Philips Eindhoven twee verschillende teams de opdracht om een nieuw cassettebandje te ontwerpen. De nieuwe cassette moest dun, compact en dus praktisch worden. Het Weense team had in 1962 een cassette met één spoel ontwikkeld, een aangepaste versie van de de Duitse Einloch-Kassette. Het Belgische team, onder leiding van de Nederlandse Lou Ottens, maakte echter een cassettebandje met twee spoelen, deze leek op het eerdere RCA-ontwerp, maar dan veel kleiner. Volgens Ottens moest het cassettebandje in de binnenzak van een colbertjasje passen. Uiteindelijk werd de cassette van Ottens en zijn team gekozen als de winnaar en werd het op 30 augustus 1962 op de IFA gepresenteerd aan de buitenwereld met de slogan: ´Kleiner dan een pakje sigaretten! ´

Toch sloeg het cassettebandje niet meteen aan toen het aan de pers werd getoond. Daarbij doken er na de beurs kopieën van het cassettebandje in verschillende maten op in Japan, en dat was volgens Ottens niet de bedoeling. Om toch wereldwijd met zijn cassettebandje te kunnen doorbreken en wat orde in de chaos te brengen besloot Ottens in 1966 samen met een groep specialisten Japan te bezoeken. Hier maakte hij onder andere met Sony de afspraak om het door Philips gepatenteerde cassettebandje de standaard te maken en wereldwijd in te voeren.

Groeiende populariteit in de jaren ´70 en ´80

Hoewel het cassettebandje in de jaren ´60 ontwikkeld werd, begon de echte populariteit pas in de jaren ´70 en ´80. In de beginjaren was de geluidskwaliteit van het cassettebandje en de bandrecorder op z´n zachtst gezegd middelmatig te noemen, maar dit verbeterde flink aan het begin van de jaren ´70. Toen werd de geluidskwaliteit van het verbeterd en werd het een populair alternatief werd voor de LP.

Daarnaast groeide de populariteit van de cassette in deze periode zo hard, omdat het een effectieve, gebruiksvriendelijke en praktische manier was om naar muziek te luisteren. De komst van stereo cassettedecks en boomboxen versterkte dit alleen maar meer en met draagbare zakrecorders en hifi-spelers, zoals Sony's Walkman uit 1979, konden gebruikers hun muziek ook gemakkelijk overal mee naartoe nemen.

En de cassettebandjes zorgen bovendien sociale en maatschappelijke veranderingen. Door het kleine formaat en het gemak waarmee ze konden worden gekopieerd hielpen de cassettebandjes onder andere de underground rock- en punkmuziek achter het IJzeren Gordijn te brengen en de jongeren in Oost-Europa kennis te laten maken met de westerse cultuur.

Opnieuw populair in de 21e eeuw

Door de komst van de digitale muziekdragers, zoals CD’s, en later de mp3-spelers en de latere streamingsdiensten, werd het cassettebandje steeds overbodiger, maar helemaal verdwijnen deed het nooit. De afgelopen jaren heeft zelfs een ware comeback gemaakt, ongeveer tegelijkertijd met de LP´s.

In 2018 produceerde de enige producent van cassettebandjes Nederland, de Bandjesfabriek, er nog ruim 21.000. Dat was vijf keer meer dan in 2013. Volgens de Bandjesfabriek zelf komt dit doordat het gebruik van het cassettebandje nog altijd heel makkelijk is.

Bronnen:

• Theguardian.com: Total rewind: 10 key moments in the life of the cassette
• Vintagecassettes.com: History of Compact Cassette
• Nrc.nl: De man van Philips-vindingen als cassettebandje en cd had geen ‘trotsmetertje’
• Tapehead.nl: De Compact Cassette: Verleden en Heden
• Wikipedia.org: Cassette tape
• Variety: Brew Disk-To-Tape Revolution
• David Morton: Sound Recording: The Life Story of a Technology

Afbeeldingen:

• Het cassettebandje. By Thegreenj - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2210607
• De standaard cassette in vergelijking met de RCA-cassette. (Public Domain) via Wikimedia Commons