De geschiedenis van de hor: van muggenverdrijving naar kunst

De meeste geschiedenisliefhebbers kunnen de uitvinder van de gloeilamp en de telefoon zo opnoemen. Maar hoe zit het met de uitvinding van de hor? Hoewel we de hor tegenwoordig op steeds meer plekken terugziet, is de oorsprong van dit handige hulpmiddel voor velen een mysterie. Waar komt de hor eigenlijk vandaan?

Het begin van de hor

Op enkele Nederlandse schilderijen uit de zeventiende eeuw is te zien dat men toen al gevlochten (wilgen)tenen ‘hordekens’ had. Deze voorlopers van de moderne hordeur werden in broeierige plekken gebruikt om een binnenruimte te ventileren en tegelijkertijd insecten buiten te houden. Ook gebruikte men soms uitgewassen kaasdoeken voor het maken van hordeuren. Dit was echter een verre van ideale oplossing. Omdat kaasdoeken losjes gewoven waren, raakten ze namelijk gemakkelijk gescheurd of vervuild en beperkten ze het zicht van binnenuit. Er moest dus gezocht worden naar een nieuw materiaal. In de jaren 1820 en 1830 verschenen de eerste advertenties voor metalen hordeuren. Waar dit idee precies vandaan kwam is niet duidelijk, maar dit geeft wel aan dat er sinds de 17e eeuw naar een beter alternatief voor hordekens werd gezocht.

Van hor naar verduisterend raamscherm

Gilbert en Bennett, een in Connecticut gevestigd bedrijf dat zeven en gaas maakte, wordt over het algemeen gecrediteerd voor de uitvinding van de moderne raamhor. Het bedrijf kreeg het zwaar te verduren tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, omdat ze nu hun producten niet langer in de zuidelijke staten van Amerika konden verkopen. Het bedrijf was op zoek naar een oplossing; hoe konden ze ervoor zorgen dat hun zeven en gaas niet zouden wegroesten? Een slimme medewerker kreeg uiteindelijk een ingeving: hij besloot het gaas te verven en te verkopen als metalen raamscherm. Het idee sloeg aan. Men kocht het gaas en spijkerde ze op raam- en deurkozijnen. Het bedrijf introduceerde later staaldraad, dat niet roest.

Vanaf dit moment kwamen raamschermen steeds vaker voor. De firma Bayley en McCluskey diende in 1868 een patent in voor raamschermen op treinwagons, wat hielp om te voorkomen dat vonken en stof de passagierscompartimenten binnendrongen. In mei 1868 werden raamschermen zelfs voor het eerst geadverteerd. De advertentie in de Chicago Tribune luidde als volgt:

“De ergernissen van de lente en de zomer, zoals vliegen, muggen, stof, enz., kunnen worden ondervangen door gebruik te maken van de gaasschermen van Evans & Co., No. 201 Lake Street. Die zijn te krijgen voor vijftien tot vijftig cent per voet.”

Raamhorren maakten huizen niet alleen comfortabeler, ze hadden ook een directe invloed op de gezondheid, omdat ze ziekteverwekkende insecten buiten de deur hielden. Hierdoor nam het aantal zieken drastisch af. Naast de vele medische innovaties tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, werd de invloed van raamschermen op gezondheid nu zo belangrijk gevonden, dat padvinders en andere vrijwilligersorganisaties gemeenschappen hielpen bij het installeren en onderhouden van raamschermen.

Recent voorbeeld van een beschilderde raamhor uit Baltimore

Van raamscherm naar kunst

Naast dat raamschermen praktisch waren, zagen kunstenaars ook een kans om ze te beschilderen en in te zetten voor decoratieve doeleinden. In 1913 werden beschilderde raamschermen in Baltimore ongekend populair, nadat een Tsjechische immigrant genaamd William Oktavec een raamscherm beschilderde om reclame mee te maken voor producten in zijn winkel. Hij werd al snel gevraagd om schermen voor huizen te schilderen en andere kunstenaars namen het over. Op zijn hoogtepunt waren er naar schatting 100.000 beschilderde schermen in Baltimore, waarvan vele de rijtjeshuizen sierden met ramen op trottoirniveau, waar privacy het meest gewenst was. De schermen worden beschouwd als Baltimore-volkskunst en worden nog steeds geproduceerd. Een collectie raamschermen wordt tentoongesteld in het American Visionary Art Museum en er is zelfs een ‘Painted Screen Society of Baltimore’, opgericht om de kunstvorm te behouden en aan te moedigen.

Vandaag de dag worden horren vooral van vinyl gemaakt. Hoewel beschilderde exemplaren tegenwoordig eerder de uitzondering dan de regel zijn, is hun effectiviteit er niet minder om geworden.