De touwslager was eeuwenlang een zeer gewaardeerd ambacht in Nederland.

De touwslager – van deskundig ambacht tot verdwenen beroep

Vroeger was de touwslager een zeer gewaardeerde arbeidskracht. In de tijd dat zeilschepen nog kilometers touw gebruikten was de vraag naar touw enorm hoog. Tegenwoordig zijn er echter nog maar nauwelijks touwslagerijen te vinden in Nederland. Was is de geschiedenis van dit verdwenen beroep?

Verschillende vezels

Het handmatig vervaardigen van touwen gaat eeuwen terug. Vooral in de 16e en 17e was er veel vraag naar touw door de bloeiende scheepsbouw, waardoor het touwslaan een gerespecteerd beroep werd. Touwen werden gemaakt door verschillende soorten vezels in elkaar te draaien, waardoor een sterk touw ontstond. Decennialang werden hiervoor vooral hennepvezels gebruikt. Dit had er mee te maken dat deze vezels goed bestand waren tegen zeewater. Het gros van het touw dat vroeger werd geproduceerd door touwslagerijen, was immers bestemd voor de zeevaart en visserij. Veel touwslagers werkten dan ook in havensteden, of in steden die via een rivier goed verbonden waren met de zee.

Naast hennepvezels werden ook andere soorten vezels gebruikt, zoals jute- en katoenvezels. Ook deze soorten werden vaak voor specifieke soorten touw gebruikt. Zo waren katoenvezels veel zachter en konden ze makkelijker gedroogd en gebleekt worden. Dit soort vezels werden daarom vaak voor decoratieve touwen gebruikt.

Het proces

Het touwslagersproces bestond vaak uit twee delen. Bij het eerste deel was het de bedoeling om de vezels zo goed mogelijk in elkaar te draaien. Op die manier ontstond er één lange streng van touw. Voor dit proces was veel ruimte nodig en daarom vond het touwslaan vaak plaats op enorme lijnbanen. Afhankelijk van hoe lang het touw moest worden konden deze lijnbanen soms 300 meter lang zijn. Veel straten in Nederland danken hun naam aan dit soort lijnbanen, zoals de Lijnbaansgracht in Amsterdam.

In de tweede fase van het touwslaan werden de strengen touw opnieuw in elkaar gedraaid, maar nu in tegenovergestelde richting. Op die manier werd het touw nog dikker en steviger. Als het touw écht heel dik moest zijn, kon de tweede fase meerdere keren herhaald worden. Dit gebeurde niet meer op de lijnbaan, maar gewoon met de hand, waardoor dit heel zwaar werk was.

Veel kinderarbeid

Door de jaren heen waren er opvallend veel kinderen actief in de touwslagersindustrie. Sommige kinderen werkten al vanaf 5-jarige leeftijd mee met het maken van het touw, vaak als wieldraaier. Volgens de overlevering begon ook Michiel De Ruyter ooit als wieldraaier. Dit wordt bijvoorbeeld bezongen in het kinderliedje ‘in een blauw geruite kiel’. Ook Witte de With was in zijn jeugd kortstondig in een touwslagerij actief.

Als wieldraaier draaiden de kinderen aan de slinger die de vezels lieten draaien. De touwslager liep achteruit over de lijnbaan om deze vervolgens in elkaar te vlechten. Het werk van de kinderen was bijzonder belangrijk, omdat het draaien van de vezels continu in dezelfde snelheid moest gebeuren. Het touw moest namelijk overal even sterk zijn.

Einde van de touwslagerijen

Tegen het einde van de 19e eeuw verdwenen de touwslagerijen langzaamaan uit het Nederlandse leven. Door de industriële revolutie was het nu ook mogelijk om het touw op mechanische wijze te slaan. Dit was vele malen sneller en goedkoper, waardoor het handmatige touwslaan al snel werd weggeconcurreerd. Enkel de touwslagers die voor extreem lage prijzen hun zelfgemaakte touw verkochten, bleven daarna nog bestaan.

Alhoewel het ambacht vrijwel volledig verdwenen is, zijn er in Nederland nog steeds wel enkele touwslagerijen te vinden, vaak in combinatie met musea. In het Zuid-Hollandse Oudewater, ooit een belangrijk centrum in de touwindustrie, staat nog een echte touwfabriek uit de 16e eeuw. Oudewater was vroeger een typische stad die via de IJssel in snel contact stond met de havensteden, waardoor de productie van touw daar vroeger een zeer belangrijke inkomstenbron was.