‘Ergens van balen’ – waar komt deze uitdrukking vandaan?

Ergens van balen of een baaldagje hebben, het overkomt iedereen wel eens. Maar waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan? En wat heeft tabak er mee te maken?

Katoen- en hooibalen

“Balen” bestaat nog niet zo lang als werkwoord. Vroeger was het alleen een zelfstandig naamwoord. Balen zijn grote hoeveelheden samengeperste of strak verpakte goederen, bijvoorbeeld katoen, die klaargemaakt zijn voor transport. Tegenwoordig zijn balen vooral bekend van de hooibalen in de weides.

Er (balen) tabak van hebben

Ook tabak werd in het verleden in balen vervoerd. De uitdrukking ‘ergens van balen’ hangt dan ook samen met de oudere uitdrukking ‘er tabak van hebben’. Het woord tabak werd vanaf de zeventiende eeuw gebruikt om iets geweldigs mee aan te duiden. In negatieve situaties zei men dan op ironische wijze: ‘ik heb er tabak van’. Om deze uitdrukking kracht bij te zetten gebruikte men ook wel ‘ik heb er balen tabak van’.

Balen als werkwoord

Na verloop van tijd verviel de rest van de uitdrukking en gebruikte men alleen nog maar ‘(het is) balen’. In 1950 en 1960 werden termen als balenvent en balenweer gebruikt. Balen werd vervolgens geherinterpreteerd als werkwoord, waardoor we vandaag de dag nog zeggen dat we ‘ergens van balen’.

Alternatieven

Een alternatieve verklaring voor de herkomst van ‘ergens van balen’ wijst naar het Franse woord voor “baal”: balie. Een balie is een dichtgenaaid pak van een handelswaar, waar men niets meer van kon zien. Door de tijd heen veranderde ‘er niets meer van kunnen zien’ in ‘er volstrekt niets meer van willen weten’. Als iemand dan ‘ergens balen van had’, of later ‘ergens van baalde’, had hij dus ergens genoeg van of vond hij het erg vervelend.

Tegenwoordig gebruiken we ook wel ‘balen als een stekker’, waarbij als een stekker een versterkende toevoeging is die zelf geen echte betekenis heeft. Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) is deze variant afkomstig van een oudere uitdrukking: ‘balen als een stier’.

In die uitdrukking zit ook weer een oudere variant verstopt, namelijk: ‘het land hebben als een stier’. Deze uitspraak komt uit de zeemanstaal en betekent “ontevreden zijn”. Als een stier is waarschijnlijk toegevoegd aan het land hebben omdat dit laatste werd geassocieerd met het land van boeren, waar vaak koeien en stieren op stonden. Stier veranderde vervolgens in de twintigste eeuw in stekker.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.

BRONNEN

• Etymologiebank.nl: Balen
• Mens-en-samenleving.infonu.nl: Het verhaal achter enkele uitdrukkingen en gezegdes
• Onzetaal.nl: Balen als een stekker
• Vandale.nl: Betekenis ‘balen’

AFBEELDINGEN

• Een hooibaal, door I, Montanabw (own work) [CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons