Görlitz, oude gebouwen en nieuwe films

Wie door het Duitse stadje Görlitz loopt, waant zich eeuwen terug in de tijd. Hier geen wederopbouwarchitectuur die je in veel andere Duitse steden ziet, maar prachtige monumenten in laat-gotiek of renaissancestijl. En al die monumenten trekken niet alleen liefhebbers van oude gebouwen.

Duitse stad deels in Polen

Gorlitz ligt tegenwoordig in het uiterste oosten van Duitsland, letterlijk op de Poolse grens. Sterker nog, het stadje ligt zelfs deels in Polen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de grens tussen Polen en Duitsland dwars door Görlitz getrokken, het Poolse deel van de stad verscheen voortaan als Zgorzelec op de kaart van Europa. Een grote tegenstelling met vroeger: in de middeleeuwen was Görlitz juist een belangrijk middelpunt voor de handel en de hoofdstad van het hertogdom Görlitz. De stad kende enorme rijkdom, die nog altijd te zien is in de stad. In deze tijd werden veel grote huizen in laatgotische en renaissancestijl gebouwd.

De stad kende een tweede bloeiperiode in de Pruisische tijd. De stad kreeg aansluiting op het spoorwegnetwerk in Saksen. De treinen reden naar Dresden, maar nog veel belangrijker: ook naar Berlijn. De stad industrialiseerde en groeide enorm en vooral ten zuiden van de oude stad verrezen fabrieken en woonwijken voor de toestromende arbeiders.

Échte oude gebouwen

Die periodes van groei en bloei zijn, bijzonder voor Duitse steden, nog altijd goed te zien in het straatbeeld van Görlitz. Want waar veel steden in Saksen, zoals Dresden, in de oorlog veel schade opliepen, kwam Görlitz de strijd vrijwel ongeschonden door. ‘Slechts’ 37 panden werden vernietigd en minder dan honderd raakten zwaar beschadigd. Voor Duitse begrippen een klein aantal! En dat betekent dus dat je in het centrum van Görlitz maar weinig herbouw ziet en heel veel échte oude Duitse gebouwen.

Wel werden de zeven bruggen over de rivier de Neiße door de Wehrmacht opgeblazen in een laatste poging de oprukkende Russische legers tot staan te brengen. Een van de bruggen die aan het oorlogsgeweld moest geloven was de Altstadtbrücke uit de dertiende eeuw.

Verdeelde stad en de DDR

Na de oorlog brak er een hele nieuwe tijd aan voor Görlitz. Volgens het Oder-Neißegrensverdrag dat in 1950 in Görlitz werd bevestigd, volgde de grens tussen Duitsland en Polen voortaan de loop van de rivieren Oder en Neiße. Dat betekende dus dat de rivier dwars door de stad, opeens een landsgrens werd. Het oude stadscentrum viel wel volledig aan de Duitse kant van de grens. Tijdens de DDR werden in en rond Görlitz grote nieuwbouwprojecten uit de grond gestampt. Dat werden uitgestrekte wijken, geheel volgens de sovjet-filosofie. Ondertussen raakte het historische centrum in verval. Daarom begonnen de stadsplanologen ook te tekenen aan grote saneringsprojecten voor het centrum. Die plannen kregen echter geen doorgang. Voordat ze voltooid waren, viel het IJzeren Gordijn en kwam de DDR ten einde. Daarmee was het historische centrum gered van de slopershamer.

3000 monumenten

Na de Val van de Muur werd juist geïnvesteerd in het herstel van het historische centrum van Görlitz. Tijdens grote restauratieprojecten in de jaren 90 werd het centrum weer in oude luister hersteld. Wie nu door het centrum van Görlitz wandelt, kan zich tussen de 3000 middeleeuwse monumenten die de stad rijk is, even eeuwen terug in de tijd wanen. En hoewel de grens tussen Polen en Duitsland dankzij het Schengenverdrag helemaal open is, kun je als je over de weer herbouwde Altstadtbrücke de Neiße oversteekt de verdeelde stad ervaren.

Görliwood

Het vrijwel ongeschonden historische centrum van de stad trekt sinds jaar en dag niet alleen toeristen die komen genieten van de historische schoonheid van de stad. Ook filmmakers komen op het monumentale stadscentrum af. Want waar in Duitsland vind je zo’n mooi authentiek middeleeuws stadscentrum? Al in de jaren 50 van de vorige eeuw was het centrum van Görlitz het decor van de film ‘Der Ochse von Kulm’. Eerst waren het –uiteraard- alleen nog filmmakers uit het Oostblok die in de stad mochten filmen, maar in de jaren 90 werd de stad ook toegankelijk voor westerse filmmakers, die maar wat graag gebruik maakten van het historische stadje. Het centrum van Görlitz is tussen 2007 en 2017 zelfs aangemerkt als European film location of the decade. Beroemde en films, zoals Inglorious Basterds, Monuments Men en het bekroonde Grand Budapest Hotel werden opgenomen in de straten van Görlitz.

Dankzij die films staat Görlitz inmiddels ook bekend als Görliwood. Tijdens een wandeling door het centrum kom je langs alle bekende filmsets. Zo waan je jezelf niet alleen in de middeleeuwen, maar kun je jezelf –met een beetje fantasie- ook voorstellen dat je naast George Cloony of Brad Pitt op de set van Grand Budapest Hotel, Inglorious Basterds of Monuments Men staat. En met een beetje geluk loop je per ongeluk een filmster tegen het lijf, terwijl die hard werkt aan zijn of haar nieuwste kaskraker.