Het hardnekkige misverstand rondom Hendrik Colijns "Gaat u maar rustig slapen"

Aan de vooravond van de Duitse invasie in 1940 zou minister-president Hendrikus Colijn het Nederlandse volk geruststellend hebben toegesproken. Met de inmiddels gevleugelde woorden “Gaat u maar rustig slapen” werd het volk door middel van een radiotoespraak tot rust gemaand. De woorden zouden symbool komen te staan voor de gezapige houding van de Nederlandse regering in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Toch is dit een van de meest hardnekkige misverstanden uit de Nederlandse geschiedenis. Maar hoe is dit misverstand ontstaan, en hoe zat het echt met Colijns bedarende woorden?

De kalmerende radiotoespraak heeft in ieder geval echt plaatsgevonden. In de jaren 30 besloot Duitsland tot de herbezetting van het Rijnland. Deze remilitarisatie bracht veel internationale spanning met zich mee, waardoor ook Nederland zich genoodzaakt zag te reageren. De Nederlandse regering besloot om 6,000 dienstplichtigen langer in dienst te houden. De soldaten uit de infanterie en het regiment wielrijders moesten nog een aantal weken wachten op hun verlof. De Nederlandse reactie op de militaire onrust zorgde echter voor lichte paniek onder de Nederlandse bevolking. Colijn, die zich al voor zijn tijd als minister-president als ‘sterke man van Nederland’ had geprofileerd, besloot zijn gezag te gebruiken om de bevolking gerust te stellen. Dit deed hij met een radiotoespraak op 11 maart 1936, vier dagen na de Duitse bezetting van het Rijnland maar ruim vier jaar voor de Duitse aanval op Nederland. Van ‘aan de vooravond van de Duitse invasie’ is dus geen sprake. Sterker nog; aan de vooravond van de Duitse invasie was Colijn helemaal geen minister-president meer, ruim een jaar eerder was hij al opgevolgd door Dirk Jan de Geer.

Gaat u maar rustig slapen?

Toch is Colijns toespraak hem lang na zijn plotselinge dood in 1944 blijven achtervolgen. Dat terwijl zijn woorden ook nog uit hun context zijn gehaald. In zijn toespraak probeerde Colijn duidelijk te maken dat de Nederlandse regering enkel ‘waakzaam’ was, maar dat er absoluut geen reden voor paniek was. Daarom gebruikte de toenmalige minister-president de woorden; “Ik verzoek den luisteraars dan ook om, wanneer zij straks hun legersteden opzoeken, even rustig te gaan slapen als zij dat ook andere nachten doen.” Colijns radiotoespraak vond dus al niet plaats in 1940, maar ook de woorden “gaat u maar rustig slapen” heeft hij niet letterlijk gebruikt.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het misverstand rondom Colijns toespraak is ontstaan na de bevrijding van Nederland in 1945. Een aantal kranten en tijdschriften dateerden Colijns radiorede aan de vooravond van de Duitse oorlogsverklaring van 10 mei 1940. Daarnaast werd zijn toespraak verkort tot een oproep om rustig te gaan slapen. Misschien is het juist omdat Colijns gemoedelijke woorden na de oorlog symbool werden voor het falende neutraliteitsbeleid en de passieve houding van Nederland in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, dat dit misverstand zo moeilijk blijkt recht te zetten.

Bronnen:

• Historiek: "Gaat u maar rustig slapen"- Hendrikus Colijn; Niet aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog maar in 1936 uitgeproken
• Wim Wirtz, de Volkskrant: Een verzameling hardnekkige misverstanden
• Jan van de Plasse: Kroniek van de Nederlandse dagblad- en opiniepers (Amsterdam 2005).

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Atelier Jacob Merkelbach (1877-1942), Hendrikus Colijn. [Public domain] via Wikimedia Commons