Historische achtergrond van 'mosterd na de maaltijd'

Als iets ‘mosterd na de maaltijd’ is, dan komt het op een moment dat het geen nut meer heeft. Het is een veelgehoorde uitdrukking die al lang bestaat, maar waar komt ‘mosterd na de maaltijd’ eigenlijk vandaan?

Mosterd: van de Romeinen naar Franse monniken

Mosterd is een gezond en al vele jaren een geliefd product. Zowel de oude Grieken als de Romeinen gebruikten mosterd; vanaf de vierde eeuw v.Chr. als geneesmiddel, terwijl de Romeinen mosterd vanaf de eerste eeuw n.Chr. ook gebruikten als toevoeging aan de maaltijd, gemengd met wijn. De Romeinen brachten het recept voor mosterd met zich mee naar Frankrijk, waar het uiteindelijk geteeld werd door monniken. In de negende eeuw verkregen kloosters een aanzienlijk inkomen met de verkoop van mosterd.

Herkomst van de naam ‘mosterd’

De naam ‘mosterd’ is waarschijnlijk afkomstig van het Latijnse ‘mustum’, een vers geperste maar nog ongegiste sap van druiven of andere vruchten dat bij de bereiding van mosterd met gemalen mosterdzaadjes werd vermengd. In de Bijbel (Matteüs 13:31-32) wordt het mosterdzaadje vergeleken met de groei van het koninkrijk van de hemel, en ook in de Koran komt het mosterdzaadje voor.

De Franse stad Dijon kreeg in de dertiende eeuw een monopolie op de productie van mosterd toegekend; Dijonmosterd is dan ook nog altijd een bekend en graag gegeten mosterdsoort. Ook de paus aan het hof in Avignon hield van de Franse mosterd. Paus Johannes XXII benoemde zijn neef daarom tot Grand Moutardier du Pape, de “grote mosterdmaker van de paus”, belast met het toezicht houden op de productie van mosterd en de levering daarvan aan het pauselijk hof.

Mosterd eten na de maaltijd was zinloos

In de Late Middeleeuwen werd men geacht mosterd tijdens de maaltijd te nuttigen, omdat het eigenschappen zou bezitten die de spijsvertering bevorderden. Mosterd eten ná de maaltijd was dan dus zinloos. Dit gedachtegoed werd al snel verwoord in het Franse spreekwoord servir de la moutarde après diner: mosterd serveren na het avondeten – een zinloze handeling.

In 1807 werd deze uitdrukking overgenomen door de Engelsen, die het vertaalden naar like mustard after dinner. Omdat vlees in toenemende mate op het Engelse menu kwam te staan, veranderde deze uitspraak na verloop van tijd in after meat, mustard, vergelijkbaar met het Latijnse post bellum, auxilium (‘na de oorlog, hulp’).

In België spreekt men vaker van ‘vijgen na Pasen’, wat hetzelfde betekent als het Nederlandse ‘mosterd na de maaltijd’.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.