Hoe is de kerstcadeau-traditie ontstaan?

Het geven van cadeaus is inmiddels een vast onderdeel van het kersfeest geworden. Vanuit de Verenigde Staten, verspreidde de gewoonte zich afgelopen decennia over de hele wereld. Hoewel een groot aantal Nederlanders nog steeds bij Sinterklaas cadeaus uitdeelt, zien we ook in eigen land steeds vaker cadeau onder de kerstboom liggen. Maar waar komt deze gewoonte om cadeaus uit te delen met kerst eigenlijk vandaan?

In de loop der eeuwen ontwikkelden verschillende landen hun eigen tradities voor het geven van geschenken rondom de kerstdagen. Zo begonnen Nederlandse boeren bijvoorbeeld halverwege de negentiende eeuw hun knechten manden met lekkernijen mee te geven voor de kersviering, waarmee de traditie van de kerstpakketten was geboren. Op vergelijkbare wijze hebben diverse andere landen hun eigen tradities voor het geven van geschenken tijdens het kerstfeest ontwikkeld. Maar hoe is het idee om met kerst cadeaus uit te delen dan ontstaan?

Heidense tradities

Mogelijk is kerst (zoals zoveel christelijke feesten) beïnvloed door heidense gewoonten. Zo gaven de Romeinen elkaar cadeautjes bij de saturnaliën, een feestdag die jaarlijks werd gevierd op 17 december. Op deze dag eerden ze Saturnus, de god van de landbouw, met offergaven, waarna er een groots banket volgde. Bij deze diners was het gebruikelijk om geschenken cadeau te doen aan de gastheer. Mogelijk hebben de christenen deze traditie later van de Romeinen overgenomen. Ze kunnen het evengoed ook van de Germanen hebben afgekeken. Op 21 december vierden de Germanen namelijk het feest van de zonnewende, waarbij ze cadeaus uitdeelden in de vorm van offergaven.

Drie Koningen

Een andere verklaring is dat het geven van kerstcadeaus uit de christelijke traditie zelf is ontstaan. Volgens de Bijbel kreeg Jezus vlak na zijn geboorte bezoek van de ‘wijzen uit het oosten’ of de ‘Drie Koningen’. Deze koningen vielen zodra zij Jezus zagen op hun knieën en boden hem de geschenken goud, wierook en mirre aan. Dit Bijbelverhaal zou mogelijk christenen hebben geïnspireerd om elkaar tijdens de kerstviering geschenken aan te bieden. Vanuit welke traditie het nou precies is ontstaan blijft onduidelijk, maar vast staat dat gedurende de middeleeuwen in verschillende delen van Europa de gewoonte om met kerst geschenken uit te delen wortel schoot.  De meest directe invloed op de moderne kerstcadeaus lijkt echter afkomstig te zijn van de Nederlandse Sinterklaas.

Sinterklaas

Sinterklaas, of officieel Sint Nicolaas, was in de middeleeuwen een van de bekendste heiligen in Europa.  In Nederland en diverse Oost-Europese gebieden ontstond de traditie om op de dag van Sint Nicolaas cadeaus aan kinderen uit te delen. Ook nadat Nederland zich tijdens de Reformatie losmaakte van de Katholieke Kerk, bleef de traditie voortleven. Nederlanders die in de zeventiende naar de kolonie Nieuw Amsterdam (1609-1674) emigreerden hielden vast aan de gewoonte.

Eind achttiende eeuw begonnen de Amerikanen deze Nederlandse traditie over te nemen. Na hun succesvolle Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) tegen Engeland, waren ze namelijk op zoek naar niet-Engelse invloeden op hun cultuur. Hierbij kwamen ze onder andere uit bij de Nederlandse Sinterklaas en zijn cadeautjes. Vanaf het begin van de negentiende eeuw verscheen een op de Sint lijkend figuur op Amerikaanse kerstfeesten. Sinterklaas, of Sint Nicolaas, werd daarop al snel verbasterd tot het Amerikaanse Santa Claus. Hieruit ontstond geleidelijk de welbekende, in het rood geklede, bebaarde en dikbuikige Kerstman, die begin twintigste eeuw zijn definitieve vorm kreeg. De Sinterklaastraditie om cadeautjes uit te delen werd hierop ook overgenomen door de Kerstman, die er de gewoonte van maakte om zijn giften onder de Kerstboom te leggen of in een sok aan de haard te stoppen.

Nederland

In Nederland sloeg de Kerstman in de negentiende en begin twintigste eeuw niet erg aan. Sinterklaas bleef veruit het populairst en de meeste cadeautjes werden dan ook op 5 december uitgedeeld. De laatste decennia lijkt hier voorzichtig aan verandering in te komen. Onder invloed van de Amerikaanse cultuur, delen Nederlanders steeds vaker kerstcadeaus uit tijdens de feestdagen. De Kerstman is inmiddels in de tweede helft van december dan ook niet meer weg te denken uit de Nederlandse winkeletalages.

Bronnen:

• Ace Collins, Stories Behind the Great Traditions of Christmas (Zondervan: Grand Rapids, 2003). 
• The Week
• vanderpigge.nl

Afbeeldingen:

• Foto: Royal Navy official photographer, Ware, C J (Lt) [Public domain], via Wikimedia Commons
• Afbeelding: Antoine-François Callet [CC0], via Wikimedia Commons