Nederlands eerste grote gifschandaal

Op 15 september 1979 brak er een waterleidingbuis onder een nieuwbouwwijk in Lekkerkerk, in Zuid-Holland. Bij herstelwerkzaamheden bleek dat de wijk op sterk verontreinigde grond was gebouwd. Het eerste grote gifschandaal in Nederland was een feit.

Twee vliegen in één klap

Het was de nieuwe bewoners van Lekkerkerk niet bekend dat hun nieuwbouwwijk op een voormalige afvalstortplaats was gebouwd. Het Nederlandse milieubeleid sprong in de jaren ’60 van de vorige eeuw vrij makkelijk om met de meeste soorten afval, waaronder ook chemisch afval. De hoeveelheid afval nam door de toenemende welvaart en industrialisatie echter gestaag toe. Ondertussen was er ook sprake van woningnood, waardoor de vraag naar bouwgrond groot was. Om twee vliegen in één klap te slaan werd grond ‘bouwrijp’ gemaakt door er afval te dumpen en dat af te dekken, waarna er woonwijken op werden gebouwd. Ook in Lekkerkerk was dit het geval.

Grond bleek zwaar verontreinigd

Bij de herstelwerkzaamheden in 1979 van een gebarsten waterleidingbuis onder de nieuwbouwwijk bleek de grond zwaar verontreinigd te zijn. De buis was namelijk aangetast door de inwerking van agressieve chemische stoffen, waaronder tolueen en xyleen, afkomstig van verfverdunners. De gemeente had niet alleen huishoudelijk afval en puin gebruikt bij het bouwrijp maken van de wijk, maar had er ook illegaal bedrijfsafval gestort.

Benzenidorm

Op 3 april 1980 werden de bewoners van de wijk door de gemeente ingelicht over de situatie en kwamen ook de eerste televisiebeelden naar buiten. De maatschappelijke onrust die dit teweegbracht, werd nog vergroot door een foutieve melding van de hoeveelheid aangetroffen benzeen, een kankerverwekkende stof. Bijna driehonderd gezinnen werden daarom vanaf 2 mei 1980 geëvacueerd en op een ander terrein in Lekkerkerk in noodwoningen en stacaravans ondergebracht. Dit terrein kreeg al snel de bijnaam “Camping Benzenidorm”.

Koningin legt bezoek af

Om tot een snelle en goede oplossing van het gifprobleem te komen, maakte de burgemeester van Lekkerkerk, Hans Ouwerkerk, gretig gebruik van de media-aandacht voor zijn gemeente. Ouwerkerk was in de jaren ’70 al een bekend gezicht op televisie door zijn functie als ombudsman bij de VARA, waar hij optrad als belangenbehartiger van de burger tegenover falend overheidsbeleid. Dankzij zijn voortdurende aanwezigheid in de media konden politici in 1980 dan ook niet om hem heen.

De mediahype leidde er dan ook toe dat de kersverse koningin Beatrix, die op 30 april 1980 gehuldigd was, een bezoek aflegde aan de bewoners die in de caravans waren opgevangen. Mede hierdoor gingen de beelden van het gifschandaal de hele wereld over.

Hele wijk afgegraven

Vanaf april 1980 vond de sanering van de verontreinigde grond plaats. Om het aangetroffen tolueen en xyleen te verwijderen moest de grond rondom en onder de huizen van een hele wijk, Lekkerkerk West, afgegraven worden. Vervolgens werden ongeveer 1600 vaten met chemisch afval uit de bodem verwijderd. De vervuilde grond zelf werd afgevoerd. De sanering kostte 160 miljoen gulden. Aan het einde van het jaar was de sanering voltooid en konden de bewoners weer terugkeren naar hun huizen.

De nasleep

Na afloop van de sanering werd de opschudding rond het gifschandaal aangegrepen om een wet op de bodemsanering in te voeren. Zodoende werd in 1987 de Wet Bodembescherming van kracht, die de Nederlandse overheid ertoe verplicht om alle verontreiniging die na 1987 in de bodem is geraakt, onmiddellijk aan te pakken.

Het gifschandaal van Lekkerkerk werd pas in januari 2008 tot een einde gebracht, toen de twee bedrijven die betrokken waren bij het veroorzaken van de bodemverontreiniging een boete van een miljoen euro per bedrijf werden opgelegd. De gemeente Nederlek, waar Lekkerkerk tot aan 2014 toebehoorde, ontving een kwart van het totale bedrag.

Huidige verontreinigde locaties

De maatschappelijke aandacht voor het probleem van bodemverontreiniging en het milieubewustzijn in het algemeen namen na het gifschandaal van Lekkerkerk flink toe. Desalniettemin zijn er volgens schattingen uit 2005 nog altijd 600.000 verontreinigde locaties in Nederland. 60.000 van deze locaties moeten uiterlijk in 2030 zijn gesaneerd. De totale kosten voor sanering werden in 2003, toen nog werd uitgegaan van 175.000 verontreinigde locaties, geraamd op circa 18 miljard euro.