Portret van Livia
Camee met portret Sardonyx 1-50 na Chr. Pozzuoli, Italië 5,8 x 5,8 cm GS-11092 Overgedragen door het Geldmuseum in 2013. Te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Gesneden stenen
Stempels maken van zachte steensoorten door ze in te snijden is een eeuwenoude techniek. Al rond 5000 v.Chr. werden in Mesopotamië stempels en rolzegels gemaakt, die gebruikt werden om goederen van een waarde- of eigendomsmerk te voorzien. Rond 3000 v.Chr. gingen steensnijders daarbij een boor gebruiken, waarmee afbeeldingen in een lossere stijl konden worden gemaakt. De boor bestond uit een boog met een koord, dat om het boortje gewikkeld werd. Door de boog op en neer te bewegen, ging het boortje draaien. Vanaf circa 320 v.Chr. ging men sierstenen maken in de zogenaamde cameetechniek. Gelaagde steensoorten, zoals agaat, werden van boven naar beneden uitgesneden, waarbij de afbeelding in reliëf overbleef. Door gebruik te maken van de verschillende kleuren van de lagen, kon bijvoorbeeld een portret contrasteren met de achtergrond, zoals bij de keizerlijke cameeën in het RMO.
Koninklijke portretten
Cameeën hadden geen praktisch nut zoals de stempels, maar werden gebruikt als pronkjuweel, gezet in een ring, een ketting, oorbellen of een speld. Grote exemplaren konden ook in goud worden gevat, en opgehangen aan de wand, bijvoorbeeld in een kunstkabinet. Romeinen lieten zich aanvankelijk voorstaan op hun soberheid. Dit veranderde toen zij door hun veroveringen in contact kwamen met de ongekende luxe van de oosterse, hellenistische koninkrijken: juwelen van goud en zilver, kleding van Chinese zijde, parels en edelstenen én de prachtig gekleurde cameeën. Al deze rijkdom vond zijn weg naar Rome, en de handel in exotische luxe nam een hoge vlucht. Na de inlijving van Egypte bij het Romeinse Rijk onder keizer Augustus kwam in Italië een Egyptomanie op gang, waarbij de luxe van het Oude Egypte werd geïmiteerd.
Keizerin Livia
De hier afgebeelde camee toont het profiel van keizerin Livia, de derde echtgenote van keizer Augustus. Het verhaal gaat dat Augustus zo getroffen was door haar schoonheid, dat hij direct met haar wilde trouwen, al was Livia getrouwd en zwanger van haar tweede kind. Augustus scheidde van zijn vrouw Scribonia en maakte ook een eind aan Livia’s huwelijk. Het nieuwe echtpaar zou 51 jaar bij elkaar blijven en zichzelf etaleren als het toonbeeld van goede zeden en echtelijke trouw. De grote camee met het portret van Livia toont haar fijne gelaatstrekken en haar ingewikkelde haarstijl. Zij draagt vlechten over haar voorhoofd en langs haar slapen, die in een knotje boven de nek zijn samengebonden. Dit kapsel komt voor op bijna alle portretten die van Livia bekend zijn.
Breuk met het verleden
De opvolgers van keizer Augustus hebben tot 68 na Chr. geregeerd over het Romeinse Rijk. De stijl in deze ‘Julisch-Claudische’ periode is heel herkenbaar door de fijne ornamentiek in bijvoorbeeld zilverwerk en marmeren reliëfs. Alle keizers en hun echtgenoten werden vereeuwigd in grote, keizerlijke cameeën. Afgeleid van de camee-techniek kwam in deze tijd ook het ‘camee-glas’ tot ontwikkeling. Glazen, flessen en amforen werden geblazen met blauw glas aan de binnenzijde en wit glas aan de buitenzijde. Vervolgens werd in camee-techniek de witte laag gedeeltelijk verwijderd, zodat witte figuren overbleven, die contrasteerden met de donkerblauwe achtergrond. Opvallend is dat na de dood van keizer Nero in 68 na Chr. geen keizerlijke cameeën meer werden gemaakt en ook het camee-glas van het repertoire verdween. De nieuwe dynastie van de Flavische keizers wilde een breuk met het verleden en keerde terug naar de oude Romeinse ‘normen en waarden’.
