Stadsarchief Delft - Het vonnis van Balthasar Gerards
Op 14 juli 1584 werd Balthasar Gerards berecht in Delft voor de moord op Willem van Oranje. Het vonnis staat uitgebreid beschreven in één van de topstukken uit de archieven van Stadsarchief Delft: het Eerste Crimineelboeck (1536 – 1591).
De berechting vond slechts vier dagen plaats na de moord op de Prins van Oranje en het vonnis werd nog diezelfde dag uitgevoerd. In het bijna drie pagina tellende vonnis, staat de motivering van de moord en de voorbereiding en de uitvoering ervan beschreven. Na de bekentenis komen de schepenen aan het woord:
“ t Welcke wesende een valsch, verradisch, moordadich feijt, bedreven in den persoen van alsulcke personage als den voornoemden Deurluchtighen, hoochgeboren Furst, den heere Prince van Orangien, hooger memorien, geweest is, nyet en behoort ongestraffet te blijven, maer ten exempel van allen anderen seer rigoureuselijcken behoort gestraffet te worden.”
Balthasar Gerards mag niet ongestraft blijven, maar zal als exempel van allen anderen seer rigoureuselijcken gestraft worden. Een “rigoureuze” straf was het zeker; Balthasar Gerards werd op gruwelijke wijze gemarteld en gevierendeeld. Hoe dit precies is gegaan, is te lezen in het vonnis.
Een historieprent van Frans Hogenberg uit omstreeks 1587-1591 waarop de marteling van Balthasar Gerards afgebeeld is. De marteling vindt plaats op een verhoogd podium op de markt van Delft. Een grote menigte kijkt en juicht toe.
Willem van Oranje werd in 1580 vogelvrij verklaard door Filips II, Koning van Spanje. Dit hield in dat de Prins buiten de wet werd geplaatst en dat iedereen hem mocht doden zonder vervolgd te worden. Inmiddels weten we dat die belofte niet kon worden waargemaakt door Filips II.
Naast de vogelvrijverklaring stond er een beloning van “25.000 dukaten” op het hoofd van de Prins. Toen Balthasar Gérard in 1581 hoogte kreeg van deze beloning, besloot hij om Willem van Oranje te vermoorden. Uiteindelijk, op 10 juli 1584, slaagt hij erin om de Prins te doden, in zijn eigen hof te Delft. Het is de eerste politieke moord in de geschiedenis. Door de fatale aanslag op Willem van Oranje is de Fransman onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse geschiedenis.
De moord op Willem van Oranje zorgde vervolgens voor een dieptepunt in de Opstand tegen de Spanjaarden. Het gezicht van de Opstand, de “Vader des Vaderlands”, was vermoord. Pas in 1588 verbeterde de situatie toen Maurits, zoon van Willem van Oranje, werd gepromoveerd tot admiraal-generaal. Onder leiding van Johan van Oldenbarnevelt, de belangrijkste staatsman van Holland, wist Maurits vele militaire successen te behalen en de Opstand nieuw leven in te blazen.
