1291: begin van de Zwitserse vrijheidsstrijd

Op 1 augustus vieren de Zwitsers hun nationale feestdag. Op 1 augustus 1291 ondertekenden de oerkantons van Zwitserland de Bondsbrief, een document dat de basis zou vormen voor de totstandkoming van de latere staat Zwitserland.

Zoals zo veel gebieden in Europa, was Zwitserland in de middeleeuwen een lappendeken van verschillende staten, steden, heerlijkheden en andere vorstendommen. Verscholen tussen de hoge bergen in de Alpen en ver van de machtscentra van die rijken, genoten een aantal van die staten, de kantons, een hoge mate van vrijheid, die in verschillende verdragen met de koning van het Heilige Roomse Rijk was vastgelegd. Deze privileges golden als Reichsfreiheid. De bewoners hadden door die Reichsfreiheid geen graven en hertogen meer boven zich, en vielen min of meer direct onder de koning van het Heilige Roomse Rijk, die er daarmee zeker van was dat de economisch belangrijke bergpassen in het gebied open zouden blijven.

Strijd om de macht en bergpassen

Buiten de Reichsfreie regio’s wedijverden verschillende dynastieën om grondgebied en politieke invloed op het keizerlijke hof. De bergpassen in de Reichsfreie regio’s oefenden grote aantrekkingskracht uit op die rivaliserende adellijke huizen uit. Zeker toen de Gotthardpas met een aantal bruggen beter begaanbaar werd. In het spel om de macht kwam het huis Habsburg, dat het kasteel de Habichtsburg in Aargau als stamhuis had, bovendrijven. De Habsburgse telg Rudolf I schopte het in 1273 zelfs tot koning van het Heilige Roomse Rijk. Hij verlengde de verdragen met de autonome regio’s niet, en wilde ze zelfs verenigen in een groot hertogdom, waar zijn zoon als hertog de dienst uit zou maken. Dat betekende het einde van de Reichsfreiheid.

Rütlischwur

Toen Rudolf I in juli 1291 overleed, vernieuwden de Reichsfreie regio’s de verdragen die hen Reichsfreiheid gaven. Aan de oevers van het Vierwoudstedenmeer sloten de kantons Uri, Schwyz en Unterwalden een bondgenootschap. Samen tekenden ze op 1 augustus 1291 de Bundesbrief, waarmee ze hun bondgenootschap vastlegden. Het moment waarop de Bundesbrief getekend werd en de eedgenoten hun eed aflegden, wordt in Zwitserland de Rütlischwur genoemd. Doel van het bondgenootschap was het herstel van de autonomie en samenwerking om binnen de grenzen van de kantons de vrede te bewaren. De bontgenoten noemden zich in het Latijn conspirati, dat in het Duits werd vertaald als Eidgenossen, eedgenootschap. Onder die laatste noemer ging het bondgenootschap de geschiedenisboeken in.

Het Zwitsers Eedgenootschap

Willem Tell

Daarmee waren de Zwitserse staten nog niet onafhankelijk. Pas na veel oorlog en strijd werd met de Vrede van Basel in 1499 de onafhankelijkheid van Zwitserland vastgelegd. In de tijd was het Eedgenootschap van drie kantons uitgegroeid tot een federatie van acht kantons. In de eeuwen die volgden verschenen ook veel verhalen en legendes rondom het Eedgenootschap. Wereldberoemd is de legende rondom Willem Tell, die zich afspeelt in tijd dat het Eedgenootschap werd gesloten.

Feestdag op 1 augustus

Het duurde ook nog eeuwen voordat 1 augustus de feestdag is die het nu is. Pas in de negentiende eeuw werd 1 augustus als feestdag ingevoerd. Toen was het oude bondgenootschap al door Napoleon ontbonden en nadat de Franse keizer het veld had moeten ruimen weer opnieuw opgericht. De Bundesbrief, waar de datum van 1 augustus op gebaseerd is, lag zelfs jarenlang min of meer ‘vergeten’ in een archief in Schwyz. Toen in de tweede helft van de negentiende eeuw de nieuwe Zwitserse natiestaat werd opgebouwd, kreeg de Bundesbrief wel een hoofdrol als een soort oerdocument van Zwitserland.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Bergwijzer