1825 - De vergeten watersnoodramp van Nederland

Nederland kreeg van 3 tot 5 februari 1825 te maken met de zwaarste stormvloed van de negentiende eeuw. Dijkdoorbraken zorgden ervoor dat grote delen van het Zuiderzeegebied overstroomden, vooral Friesland en Overijssel werden zwaar getroffen. 379 mensen overleefden de stormvloed niet, toch wordt de watersnoodramp van 1825 vaak vergeten. 

Dijkdoorbraken in het Zuiderzeegebied

Op 4 februari 1825 werden de kerkklokken geluid om burgers te waarschuwen voor het naderende water. Het water stond die ochtend met 3,5 meter boven NAP op zijn hoogst. De stormvloed ontstond door een combinatie van een noordwesterstorm en springtij. De harde wind uit het noordwesten stuwde het zeewater landinwaarts en dit zorgde zelfs voor een groot verschil in de waterstand tussen de west- en oostzijde van de Zuiderzee. Zo stond het water bij Amsterdam 2,5 meter hoog, terwijl het water in Genemuiden in Overijssel tot 3,4 meter kwam. De storm leidde tot grote overstromingen van het Deense Nordfriesland tot aan Vlaanderen. In Nederland werden vooral Friesland en Overijssel zwaar getroffen. Dijken waren door eerdere stormen en veel regen verzwakt, waardoor ze op veel plaatsen rondom de Zuiderzee bezweken onder de hoge druk van het water. Dit zorgde ervoor dat Friesland voor bijna twee derde onder water liep. In Overijssel leidde de stormvloed tot 305 slachtoffers en het water wist zelfs Drenthe te bereiken.

Het doorbreken van de dijken in Overijssel gebeurde met zo’n kracht dat inwoners volledig overrompeld werden. Sommige mensen kwamen vast te zitten in hun huizen, terwijl anderen hun huizen niet meer konden bereiken door het snel stijgende water. Woonplaatsen langs de Overijsselse Vecht werden onbereikbaar en het hulpgeroep van mensen die omringd waren door het water werd in de wijde omgeving gehoord. Hulp kwam echter pas de volgende dag, toen schippers uit Dalfsen het lukte door een dijkdoorbraak naar het binnenland te varen en inwoners uit het overstroomde gebied wisten te redden. Na zo lang in de vrieskou waren veel slachtoffers er slecht aan toe en sommige stortten zelfs in elkaar zodra ze veilig aan boord van het schip waren.

De nasleep van de stormvloed

Toen het water uiteindelijk begon te zakken, werd het duidelijk dat de schade van de stormvloed enorm was. Behalve de vele slachtoffers was een groot deel van de dijken doorgebroken in het Zuiderzeegebied en waren veel huizen zwaar beschadigd. Uiteindelijk duurde het drie maanden voordat de meeste gaten in de zeedijken waren gedicht. In de tussentijd bleef het zoute water op het land liggen, wat ervoor zorgde dat veel landbouwgrond aangetast werd door het zeewater. De nasleep van de ramp stopte hier echter niet, zo brak in de zomer van 1826 door het water dat achterbleef op het land malaria uit. Met name eerder overstroomde gebieden in Noord-Nederland werden zwaar getroffen. De uitbraak werd al snel de Groninger Ziekte genoemd, omdat 10 procent van de bevolking van Groningen overleed aan de ziekte. In Sneek was het sterftecijfer eveneens schrikbarend hoog: het aantal mensen dat overleed was in 1826 verdrievoudigd ten opzichte van voorgaande jaren. De uitbraak van malaria in de zomer van 1826 was dan ook een van de ergste epidemieën die het noorden van Nederland ooit heeft getroffen.

Hulpacties en saamhorigheid

De watersnoodramp zorgde ook voor een sterk saamhorigheidsgevoel onder alle Nederlanders. Dit zorgde ervoor dat spontane hulpacties op gang kwamen onder de Nederlandse bevolking, zoals inzamelingen van geld, kleding en voedsel. Deze inzamelingsacties duurden lang voort, zo werd er door het jaar heen alleen al honderden acties ‘ten bate van de noodlijdenden’ georganiseerd in Overijssel. Ook kwam er een nationaal gedenkboek voor de Nederlandse watersnoodramp in 1826, wat door veel Nederlanders werd gekocht. Er kwam zelfs steun uit het buitenland voor de getroffen gebieden in Nederland. Zo had Sint-Petersburg zelf in november 1824 te maken gehad met hevige overstromingen. Toen duidelijk werd hoe groot de schade van de stormvloed was voor Nederland, waren veel inwoners van Sint-Petersburg bereid geld te geven om de slachtoffers van de watersnoodramp te steunen. 

Het antwoord op de ramp

Een nationale aanpak om nieuwe overstromingen in het Zuiderzeegebied te voorkomen, kwam er niet in 1825. De kern van Holland was gespaard gebleven tijdens de stormvloed en hier lag voor het bestuur van Nederland toch echt wel de prioriteit. De overstroming van een deel van Noord-Holland in 1916 zorgde er uiteindelijk voor dat er een nationale aanpak kwam om de Zuiderzeeprovincies beter te beveiligen tegen het water. De Zuiderzeewet van 1918 zorgde ervoor dat de Zuiderzee werd afgesloten van de Noordzee. Dit werd gedaan door de komst van de Afsluitdijk en doordat een gedeelte van de Zuiderzee werd drooggelegd. Hiermee kwam er een einde aan de overstromingen die het Zuiderzeegebied al eeuwen hadden geteisterd. Tegelijkertijd zorgde dit ervoor dat de watersnoodramp van 1825 langzaam uit het Nederlandse geheugen begon te verdwijnen.

De vergeten watersnoodramp van Nederland

Toch is het opvallend dat de watersnoodramp van 1825 vaak vergeten wordt in het Nederlandse geheugen. De Nederlandse burger denkt bij een watersnoodramp meteen aan de ramp van 1953, terwijl de stormvloed van 1825 qua omvang en intensiteit vergelijkbaar is met de ramp van 1953. Ook het saamhorigheidsgevoel dat ontstond na de watersnoodramp van 1825 is vergelijkbaar met de reacties op de ramp van 1953. De voornaamste reden is natuurlijk dat de watersnoodramp van 1953 recenter is, maar de ramp van 1953 is ook simpelweg beter gedocumenteerd. Door de komst van de televisie was de media-aandacht tijdens deze ramp groter. Verder heeft de tijdgeest in 1825 ook een rol gespeeld in het vergeten van de stormvloed. In de achttiende en begin negentiende eeuw waren overstromingen in Nederland niet uniek. In de nasleep van de ramp werd er dan ook, zoals bij andere overstromingen, gerekend op de liefdadigheid van landgenoten en minder op de regering van Nederland.