Aleid van Poelgeest: raadselachtige maîtresse

Ze is de geschiedenisboeken ingegaan als de beeldschone maîtresse van Albrecht van Beieren. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tussen 1350 en 1490 de Nederlanden in hun greep hielden, zou ze hem gedwongen hebben om partij te kiezen voor de Kabeljauwen. Een advies dat ze met de dood moest bekopen, want in 1392 werd ze vermoord. Wie was deze Aleid van Poelgeest?

Er is niet erg veel bekend over het korte leven van Aleid van Poelgeest. Zowel over haar exacte geboortedatum, levensloop én uiterlijk is niets met zekerheid te zeggen. Deze vlaag van mysterie heeft voor geschiedschrijvers juist aanleiding gevormd haar als een wonderschone en uiteindelijk invloedrijke vrouw te karakteriseren, zonder dat hiervoor daadwerkelijke bewijzen aan te voeren zijn.

Aleid van Poelgeest werd vermoedelijk rond 1370 geboren in Koudekerke, bij Alphen aan de Rijn, als dochter van Jan van Poelgeest en Aleid van Beest Gerbrandtsdochter. Jan van Poelgeest was verbonden aan het hof van de stadhouder en latere hertog van Gelre, Jan van Blois. In 1386 werd hij aangesteld als rentmeester van Zuid-Holland. Daarmee trad Aleids vader in dienst van hertog Albrecht van Beieren (1336-1404), graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen.

Ontmoeting Aleid en Albrecht

Een grafelijke rekening waarin een ‘jonkvrouw Alijt’ wordt vermeld, suggereert dat Aleid van Poelgeest rond 1383 al hofdame was van Margaretha van Brieg, de eerste vrouw van Albrecht. Wanneer Aleid en Albrecht precies toenadering tot elkaar zochten is niet duidelijk, maar waarschijnlijk was dit toch pas na het overlijden van Margaretha van Brieg in 1386. Vanaf 1387 kwam Albrecht veelvuldig op bezoek bij de familie Poelgeest in Koudekerke. Hij onderhield een goede relatie met Jan van Poelgeest, die hij in 1388 benoemde tot kastelein van zijn jachtkasteel Teijlingen.

Albrechts jonge maîtresse

Halverwege datzelfde jaar verhuisde Aleid van Poelgeest naar Den Haag, waar Albrecht een huis voor haar kocht. Ze kreeg beschikking over een gevolg van jonkvrouwen, werd voorzien in haar levensonderhoud en kreeg een eigen kamer aan het hof. In 1391 verwierf Aleid dankzij Albrecht ook nog het grote leengoed Ten Hoecke, nadat de eigenaar daarvan was overleden. Ze stond inmiddels publiekelijk bekend als zijn jonge maîtresse. Volgens veel 18e- en 19e-eeuwse bronnen schonk Albrecht van Beieren zijn jonge geliefde niet alleen veel bezittingen, maar kreeg zij ook steeds meer politieke invloed in zijn gebieden.

Hoekse en Kabeljauwse twisten

Vanaf de tweede helft van de 14e eeuw woedden de zogenaamde Hoekse en Kabeljauwse twisten (ca. 1350-1490) in de Nederlanden. Een oorzaak hiervoor was het overlijden van de kinderloze graaf van Holland, Willem IV, in 1345. Een opvolgingscrisis was het gevolg, waarbij er twee kampen ontstonden. Enerzijds steunden de ‘Hoeken’ de zus van Willem IV,  Margaretha van Beieren, terwijl de ‘Kabeljauwen’ haar dertienjarige zoon Willem V als graaf erkenden.

Aleid van Poelgeest zou volgens de speculatieve overlevering Albrecht er toe hebben aangezet partij te kiezen voor de Kabeljauwen. Uit recenter onderzoek is echter gebleken dat Albrechts heerschappij niet bepaald pro-Kabeljauws was. Bovendien kwam Aleid van Poelgeest voort uit een geslacht dat zich van oudsher uitsprak voor het behoud van de macht voor de ‘oude adel’, waardoor het zelfs aannemelijker is dat zij Hoekse sympathieën koesterde.

Moord op Aleid van Poelgeest

Lange tijd werd echter aangenomen dat juist Aleids keuze voor Kabeljauwse zijde haar fataal was geworden. In de nacht van 22 op 23 september 1392 werd zij namelijk samen met Willem Cuser, de ‘meesterknaap’ van Albrecht van Beieren, tijdens een nachtelijke wandeling in Den Haag onverwacht overmeesterd en doodgestoken door een groep edelen. Over de ware redenen voor het plegen van deze aanslag doen verschillende theorieën de ronde. In eerste instantie werd er vanuit gegaan dat ze vanuit politieke overwegingen door woedende Hoeken van het leven was beroofd.

Inmiddels zijn er alternatieven aangedragen voor deze toch ongeloofwaardige interpretatie. Zo luidt een tweede verklaring dat Willem Cuser het eigenlijke doelwit was vanwege een al langer spelend persoonlijk conflict, en dat Aleid simpelweg pech had. Ten derde is aangevoerd dat Aleid mogelijk een affaire was begonnen met Willem Cuser, waarvan Albrecht lucht had gekregen. Tot slot zouden de moordenaars ook nog erfgenamen van de voormalige bezitter van leengoed Ten Hoeck kunnen zijn geweest die zich bedrogen en bestolen voelden.

Het is bijzonder dat een vrouw over wie zo weinig bekend is zo tot de verbeelding van historici heeft gesproken. De interpretaties van haar levensverhaal maken ook tegenwoordig nog indruk. Zo is in 1992 bij de Gevangenpoort in Den Haag een gedenksteen onthuld op ‘De Plaats’ waar zij 600 jaar eerder mogelijk om het leven is gekomen.