De Hoekse en Kabeljauwse twisten: Holland in strijd

De strijd tussen de Hoeken en Kabeljauwen, twee groepen binnen het Hollandse graafschap, begon in 1350. Het conflict zou, met tussenpozen, bijna anderhalve eeuw duren. De meest bekende figuur binnen het conflict is Jan van Schaffelaar.

De oorsprong van het conflict

In 1345 overleed de graaf van Holland, Willem IV. Willem IV kwam op 28-jarige leeftijd om het leven in de Slag bij Warns in Friesland. Hij stierf kinderloos en werd opgevolgd door zijn zus, Margaretha van Beieren. Ook haar zoon, Willem V, kreeg bestuurlijke macht, maar die was op dat moment slechts dertien jaar oud. Met het vroegtijdige overlijden van Willem IV liepen spanningen in het graafschap hoog op. Dit omdat Willem IV in ruil voor financiële steun veel privileges had verleend aan edelen. Ook hadden steden, die in deze periode machtiger begonnen te worden, veel geld verstrekt aan Willem IV. Door de financiële problematiek en de onzekerheid na de vroegtijdige dood van Willem IV heerste in de steden na zijn dood onrust.

Bemoeienis van edelen en steden

De situatie escaleerde in een conflict doordat Hollandse edelen zich met de machtsverdeling gingen bemoeien. Sommigen van hen wilden Willem V meer macht geven, anderen juist minder. De voorstanders van meer macht voor Willem V werden ‘Kabeljauwen’ genoemd. De tegenstanders werden ‘Hoeken’ genoemd. Dit omdat men kabeljauw vangt met een haak. Ook steden mengden zich actief in het conflict. De strijd tussen de Hoeken en de Kabeljauwen draaide voor een aanzienlijk deel om eigenbelang. Edelen en steden wisselden regelmatig van partij. Hun doel was om de best mogelijke voordelen te behalen.

Veldslagen tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten

De eerste veldslag tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten vond plaats bij Naarden in 1350. De Hoeken van Margaretha van Beieren versloegen hier de Kabeljauwen. In 1359 werd Delft belegerd en veroverd door de Kabeljauwen. Verder werden veel kastelen van Hoekse edelen veroverd en geplunderd. Het conflict escaleerde in 1417. Jacoba van Beieren volgde haar vader Willem VI op. Hierbij steunde zij voornamelijk op de Hoeken. Dit deed haar machtspositie weinig goed. Bovendien was zij een vrouw, waardoor zij al een zwakkere positie had. De oom van Jacoba van Beieren, de Luikse bisschop Jan van Beieren, claimde daarom ook het graafschap van Holland. Hij zag zich gesteund door de Kabeljauwen.

Opkomst van Bourgondië

Onder Jan van Beieren werd de strijd flink opgevoerd. Hij overleed uiteindelijk in 1425, en werd opgevolgd door Philips van Bourgondië. In 1428 sloot deze vrede met Jacoba van Beieren, maar het conflict was nog altijd niet voorbij. In 1482 verzetten de Hoeken zich tegen de benoeming van Maximiliaan I van Oostenrijk. Zij kozen jonker Frans van Brederode als hun leider. In 1489 wist hij Rotterdam te veroveren, en probeerde van daaruit meer gebied in te nemen. In 1490 werd Jonker Frans echter gevangen genomen. Hij overleed korte tijd later. Dit bracht een einde aan de langdurige Hoekse en Kabeljauwse twisten.

Jan van Schaffelaar: een nobele dood

Het verhaal van Jan van Schaffelaar is misschien wel het meeste bekende verhaal uit de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Hij vocht als ruiteraanvoerder aan de kant van de Kabeljauwen. In 1482 werden hij en een aantal medesoldaten omsingeld door Hoekse soldaten in de kerktoren van de Oude Kerk van Barneveld. De Hoeken boden zijn soldaten een vrije aftocht aan, indien zij Jan van Schaffelaar van de toren zouden gooien. Zij weigerden dit, maar Jan van Schaffelaar offerde zich op voor een vrije aftocht van zijn mannen. Hij overleefde de val, maar werd door Hoekse soldaten gedood.