Beeld Jan Pietersz. Coen

Op het centrale plein in Hoorn staat een groot beeld van Jan Pietersz. Coen, grondlegger van de stad Batavia, nu Jakarta. Het standbeeld van bekendste inwoner van Hoorn is misschien wel het meest controversiële standbeeld van Nederland. Coen, de vierde Gouverneur-generaal van Oost-Indië had namelijk ook de bijnaam Slachter van Banda. De discussies over het beeld zijn al ouder dan het beeld zelf. 

Jan Pieterszoon Coen werd geboren op 8 januari 1587 in Hoorn. Hij stierf op 21 september 1629 te Batavia. In 1607 trad hij op 20-jarige leeftijd als onderkoopman in dienst van de VOC en voer op het schip de Hoorn voor het eerst naar Oost-Indië. Hij klom op tot opperkoopman en boekhoudergeneraal waarna hij in 1617 door de Heren XVII werd benoemd tot gouverneur-generaal. Het was een tijd waarin de Engelsen zich ook meer handelsposten in de oost eigen maakten.

Fort Batavia

Hij besloot tot een versterking van de handelspost op de rivier Tjiliwan, tegenover Jacarta. In november 1618 begon hij met de uitbreiding van het al aanwezige fort. Overigens zonder toestemming vanuit de Republiek. Dag en nacht werd er gewerkt aan de uitbreiding van het fort onder leiding van Pieter van den Broecke, totdat de Javanen de mannen gijzelden op 1 februari 1619. Coen schoot te hulp met 17 schepen en verjoeg de Bantammers. Jacarta werd afgebrand en de bevolking verdreven. De VOC werd heerser over het hele gewest. Al op 12 maart was het fort gedoopt tot Batavia. Coen had het graag de naam: Nieuw Hoorn, gegeven. De Heren XVII gaven daar echter geen toestemming voor.

Slachter van Banda

Hij was de vierde gouverneur-generaal van Oost-Indië en veroverde in 1619 Batavia. Als Gouverneur-Generaal liet Coen zich als een harde, soms meedogenloze man kennen. Zijn doel was een monopolie te verwerven op de handel in Indië. Hij probeerde met de sultan van Atjeh een handelscontract af te sluiten. Hij wilde uitsluiting van de Engelse Oostindische Compagnie, zodat Bandanezen alleen met de VOC handel konden drijven. Maar toen de sultan weigerde, liet hij in 1621 de Banda-eilanden platbranden.  Hij was voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de harde politiek die de Hollanders in Oost-Indië voerden. Daar dankte hij dan ook zijn bijnaam: slachter van Banda aan. Voor sommigen verbeeldde hij de zwarte kant van het kolonialisme.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Onthulling standbeeld

Bij de onthulling van het standbeeld van Coen in 1893 op het centrale plein in Hoorn, sprak politicus Herman Schaepman de woorden: “Hulde aan zijn onbaatzuchtigheid, zijn zelfverloochening, zijn zelfopoffering. Hulde aan zijn voortvarendheid, zijn volharding, zijn heldenmoed. Hulde aan zijn waakzame voorzichtigheid, zijn verziend beleid, zijn vorstelijke wijsheid.” Maar ook toen waren er tijdgenoten van Schaepman die kritiek uitten op Coens rechtlijnige en harde optreden jegens de lokale bevolking.  

Protesten tegen het standbeeld van Coen

Enkele dagen voor de onthulling van het stanbeeld op 30 mei 1893 verscheen er in het arbeiderstijdschrift Recht voor Allen een kritisch stuk over Coen. Daarin werd aandacht gevraagd voor “(…) duizenden ongelukkigen die wij, Europeanen, in Oost Indië hebben gemaakt, evenals in alle deelen der aarde, waar wij in den naam van den handel, de banier plantten van wat wij in onze boeken en op onze standbeelden noemen: de beschaving, maar welke in werkelijkheid was de banier van roof, moord en bloeddorst.” Het artikel trekt ook van leer tegen Schaepman en andere aangekondigde sprekers die bij de onthulling acte de préséance gaven. Al eerder, in 1887 twijfelde historicus J. A. Van der Chijs aan het standbeeld. "Er kleeft bloed aan zijn handen," aldus de historicus. 

De onthulling van het beeld werd desondanks voorzien van veel feestelijkheden. Toch is het beeld altijd omstreden gebleven. In 2011 besloot de gemeenteraad van Hoorn het beeld te voorzien van een informatiepaneel waarop in twee talen uitleg wordt gegeven over de ronduit omstreden positie van Coen in de Nederlandse geschiedenis. Ook over die tekst ontstond veel discussie en het bord is sindsdien meerdere keren aangepast. Velen zien het beeld liever helemaal uit het straatbeeld verdwijnen. 

Ook in Jakarta heeft een beeld van Coen gestaan, maar dat is in de periode rondom de Tweede Wereldoorlog al vernietigd. 

Leestip:

Titel: Prelude to Colonialism
Auteur: Jurrien van Goor
Uitgever: Verloren
ISBN: 9065508066
Winkelprijs: €19,–

Bestel Prelude to Colonialism 

BRONNEN:

• R. Otten: Een held op een Sokkel? Jan Pieterszoon Coen 1587-2011", Historische Vereniging Oud-Hoorn, 2011
• "Een standbeeld voor Jan Pieterszoon Coen,". "Recht voor allen". Amsterdam, 1893/05/28 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 15-06-2020