Benjamin Franklin vindt de bliksemafleider uit

Begin 18e eeuw was onweer de stem van God. De Almachtige mocht niet in de rede worden gevallen, dus moesten gelovigen zwijgen tijdens een onweersbui. En toen kwam de Amerikaanse politicus annex uitvinder Benjamin Franklin in 1752 met zijn grote uitvinding. De bliksemafleider redde niet alleen talloze mensenlevens, maar had ook grote culturele invloed. Jan Wim Buisman beschrijft welke impact dat had.

Vier vrouwen waren op 25 juli 1777 ’s middags aan het werk op een veld in de buurt van het Zuid-Limburgse Eijsden, toen een hevig onweer losbarstte. De bliksem doodde twee vrouwen, een derde raakte ernstig gewond maar de vijftienjarige in hun gezelschap bleef ongedeerd. Volgens de verhalen was zij bij het opkomen van het onweer begonnen te bidden, terwijl de andere drie spottend hadden gelachen en vuile taal hadden uitgeslagen.

Onweer was geen gewoon natuurverschijnsel

God straft onmiddellijk, zullen heel wat tijdgenoten hebben gedacht. Onweer was immers geen gewoon natuurverschijnsel. Het gold als niets minder dan het favoriete instrument waarmee de Heer zondaars sloeg, en God liet niet met zich spotten. Eerbied en ontzag, daar ging het om, voor onweer moest je uitkijken. Verwoestende natuurkrachten waren de verdiende gevolgen van de zondeval en de verdrijving uit het paradijs. In de Bijbel viel te lezen dat de donder Gods stem was. Veel mensen zagen dat vroeger niet als beeldspraak, maar namen dat letterlijk. In kringen van eenvoudige vromen werd het daarom soms als oneerbiedig ervaren om tijdens onweer te eten, te werken of te spreken en aldus de Almachtige als het ware in de rede te vallen. Verlichtere geesten vroegen zich echter af of achter deze al te religieuze houding niet simpelweg een instinctieve, bijgelovige angst voor God en voor de natuur schuilging.

Benjamin Franklin en de zijden vlieger

De interpretatie van het onweer werd vooral actueel nadat het Amerikaanse multitalent Benjamin Franklin (1706-1790) de bliksemafleider had uitgevonden. Deze schrijver en uitgever, die ook actief was als diplomaat, politicus en wetenschapper, bewees voor het eerst wat geleerden al enige tijd vermoedden, namelijk dat het hemelvuur een elektrisch karakter droeg. Franklin toonde het in juni 1752 aan met een vliegerexperiment in zijn woonplaats Philadelphia. Hij voorzag een vlieger van een metalen punt aan de bovenkant en een heel lang touw aan de onderkant en liet hem op tijdens een onweersbui. Aan het touw had hij onderaan een sleutel vastgemaakt en daaraan weer een koord. Daaraan hield hij de vlieger vast. De Amerikaan was zo voorzichtig geweest om zowel de vlieger als dit koord van zijde te maken, omdat hij wist dat deze stof geen elektriciteit kan geleiden.

Hoe dat afliep, lees je in het extra dikke herfstnummer van
Geschiedenis Magazine.