Bestond Beethovens Elise?

Componist Ludwig Beethoven heeft meerdere bekende klassieke werken gemaakt. Een van zijn meest bekende werken is ‘Für Elise’ dat hij in 1810 componeerde. Dit muziekstuk wordt vaak gebruikt in muzieklessen en velen zullen het stuk kunnen dromen. Maar is het stuk ook echt voor Elise geschreven? Zo ja, wie was zij? Er zijn verschillende theorieën, de een waarschijnlijker dan de ander.

Het werk is tijdens Beethovens leven (1770-1827) nooit gepubliceerd. In 1865 vond Ludwig Nohl, een Duitse musicoloog, het manuscript tussen de bezittingen van de overleden Oostenrijkse muzikante Therese Malfatti. Boven de notenbalken stond: Für Elise am 27 april zur Erinnerung von L. v. Bthvn. Veertig jaar na Beethovens dood werd het manuscript alsnog gepubliceerd. Volgens eigen zeggen is Nohl het originele muziekstuk kwijtgeraakt en het is nooit meer teruggevonden.

Wie Elise is, is niet bekend

Er bestaat veel speculatie over de vraag wie Elise precies is. Er zijn een aantal vrouwen die in aanmerking komen, waarvan het meest voor de hand liggende de muzikante Therese Malfatti zelf is, omdat het manuscript in haar bezittingen is gevonden. Het probleem is echter dat haar voornaam niet strookt met de naam Elise en daarom is men voorzichtig haar als dé Elise aan te wijzen. Therese Malfatti kreeg rond 1810 pianolos van Beethoven en Beethoven en de toen 22-jarige Therese schenen goede vrienden te zijn geweest. Naar verluidt wilde hij het muziekstuk voor haar spelen en haar daarna ten huwelijk vragen, maar ze wees hem af en maakte een abrupt eind aan zijn dromen.

Elisabeth Röckel ook kanshebber

Een andere vrouw die veel wordt genoemd als mogelijke Elise, is de Duitse operazangeres Elisabeth Röckel (1793-1883). Zij was goed bevriend met Beethoven en het schijnt dat hij verliefd op haar was en met haar wilde trouwen. Maar het lot rukte hen uit elkaar, Elisabeth kreeg een aanstelling in een theater in een andere stad en moest Wenen verlaten. Het verhaal gaat dat Beethoven haar het muziekstuk als aandenken had gegeven. Elisabeth is vanwege de naam al een stuk aannemelijker. Ook is er een brief bewaard gebleven waarin zij Elise wordt genoemd. Het zinnetje wat Beethoven schreef, zou daar tevens beter op aansluiten, omdat er staat ‘ter herinnering aan’. Hier is echter geen sluitend bewijs voor.

Beethoven was niet tevreden met het pianospel

Er bestaat ook een ander verhaal, wat moeilijk te verifiëren is. Beethoven liep op een avond door een villawijk buiten Wenen en hoorde iemand zijn werken op de piano spelen. Hij vond dit echter niet goed genoeg en belde aan. Er zat een jonge vrouw achter de piano. Hij kwam er al snel achter dat ze blind was en kreeg medelijden met haar. Beethoven bood aan voor haar piano te spelen en gaf een improvisatie ten beste. Thuis zou hij die noten hebben opgeschreven en voilà: het wereldberoemde stuk Für Elise was geboren.

Dertienjarige Elise: was het stuk voor haar bedoeld?

Nog een optie werd aangedragen door Canadese musicologe Rita Steblin in 2012. Volgens haar kan Elise verwijzen naar de 13-jarige Elise Barensfeld. Maar weinig mensen geloven in deze theorie. Elise kwam als dertienjarige naar Wenen voor zangles (niet van Beethoven) en het zou in principe kunnen dat Beethoven het stuk voor de jonge Elise componeerde. De moeilijkheidsgraad van het stuk past bij het niveau dat volgens Steblin van iemand als Elise Barensfeld verwacht kan worden. Beethoven en Elise hadden gemeenschappelijke kennissen, waaronder Therese Malfatti, maar niets wijst erop dat ze elkaar ook echt hebben ontmoet.

De theorieën houden niet zomaar op

Tot slot werd de meeste recente theorie geuit door Britse muziekkenner Norman Lebrecht in 2023. Hij schrijft in zijn boek ‘Why Beethoven?’ dat Elise de kleindochter is van Babette Bredl. Babette zou het originele muziekstuk in haar bezit hebben gehad in 1865, waarin Beethoven had geschreven dat de muziek aan een persoon werd opgedragen. Zij zou het voorgelezen hebben aan Ludwig Nohl en de naam van haar kleindochter hebben gebruikt: Elise. Onnodig om te zeggen dat er veel verschillende theorieën zijn, de een geloofwaardiger dan de ander en er bestaat een grote kans dat dé Elise nooit gevonden zal worden.

BRONNEN:

• NPO Radio 4: Voor wie componeerde Beethoven Für Elise?
• Historianet: Beethoven, het dove genie