Bush waarschuwde Gorbatsjov voor coup

De Amerikaanse president George Bush sr. heeft Sovjetleider Michail Gorbatsjov gewaarschuwd, enkele weken voordat partijleden in augustus 1991 een poging tot staatsgreep tegen hem deden. Onder het bewind van Gorbatsjov dat duurde van 1985 tot 1991, kwam er een einde aan de Sovjet Unie.

Gorbatsjov werd geboren op 2 maart 1931 in Kraj Stavropol in een boerenfamilie. In de jaren ’50 ging hij rechten studeren in Moskou. Hij studeerde af in 1955. Hij was tijdens zijn studie al lid geworden van de Communistische partij van de Sovjet Unie (CPSU). In 1970 werd hij commissaris van de communistische partij in Stravropol Kraikom. Hij maakte promotie binnen de partij. Zo werd hij in 1974 de algemeen secretaris van de Opperste Sovjet. Vijf jaar later, in 1979 werd hij lid van het Politburo, het uitvoerend orgaan van bijna alle communistische partijen. Niet het parlement bezat de macht, maar de partij, die gecentraliseerd was in het Politburo. Na de dood van president Tsjernenko in 1985 werd hij benoemd tot de leider van het Politburo. Daarmee werd hij de nieuwe leider van het land.

Glasnost en Perestrojka

Gorbatsjov kwam aan de macht in een rommelende Sovjet Unie. Om te beginnen was de economische situatie in het land slecht. Daarnaast was de Sovjet Unie verwikkend in een strijd in Afghanistan, die uitzichtloos was. Ook was er een groot overheidstekort en was de industrie sterk verouderd. De Verenigde Staten waren onder Reagan bovendien de Sovjet Unie militair voorbijgestreefd. Gorbatsjov besloot dat er veranderingen moesten komen in de republiek. Hij wilde de economische teugels laten vieren. Zijn stokpaardjes waren ‘glasnost’ en ‘perestrojka’. ‘Openheid’ en ‘hervorming’. Beide moesten resulteren in een verbeterde productie en een rationeler manier van denken.

Partijbestuur

De hervormingen werden positief ontvangen door het grootste deel van de Sovjetbevolking. Maar de partijleden waren het er vaak niet mee eens. Ze waren bang hun lucratieve overheidsbanen te verliezen en blokkeerden de hervormingen stelselmatig. Gorbatsjov liet zich echter niet uit het veld slaan. Als er onvoldoende stemmen waren voor een plan, liet hij de partijleden keer op keer stemmen totdat de resolutie werd aangenomen. Een ander wapen was Boris Jeltsin. Hij had radicale standpunten waar de partijleden het over het algemeen niet mee eens waren. Gorbatsjov sloot dan een compromis. De partijleden accepteerden zodoende de perestrojka-maatregelen. Maar zijn machtige wapen werd al snel een bedreiging.

Jelstin 

Jeltsin kreeg het voor elkaar dat steeds meer bureaucraten met hem een eensgezindblok gingen vormen. Gorbatsjov was dan ook bang dat zijn politiek gericht op het sluiten van compromissen in gevaar kwam. Gorbatsjov moest een stap terug doen om de partijleden te vriend te houden. Jeltsin verdween toen tijdelijk van het politieke toneel.

Het nieuwe denken

Nadat Jelstin was verdwenen, richtte Gorbatsjov zich op een derde pijler: het westen. In het buitenlands beleid voerde hij ‘het nieuwe denken’ in. Met het westen werden steeds verder gaande verdragen gesloten die leidden tot een meer ontspannen sfeer in de Koude Oorlog. Gorbatsjov wilde het geld dat werd gestoken in de defensie liever stoppen in de economie van de Sovjet Unie. Om dit voor elkaar te krijgen moest jij wel de militaire- en KGB-top overtuigen dat de dreiging uit het westen ‘wel mee viel’.

Dooi

In november 1985 ontmoette Gorbatsjov president Reagan voor de eerste keer. In het slotcommuniqué van Genève stelden beide leiders dat 'een nucleaire oorlog door niemand kon worden gewonnen'. Gorbatsjov had dit nodig om zijn buitenlandse politiek aan de generaals te kunnen verkopen en om zijn perestrojka-politiek met succes te kunnen voortzetten. Een jaar later kwam Gorbatsjov met ontwapeningsvoorstellen. Het was een groot succes voor Gorbatsjov en een jaar later, in 1987, werd het akkoord ondertekend.  Ook begon hij troepen terug te trekken uit Afghanistan. Ook liet hij de Warschaupact-landen, de landen die een militair bondgenootschap van communistische landen in Oost-Europa hadden gesloten, weten dat ze niet langer op Sovjet steun konden rekenen. Het directe gevolg was dat Oost- en West-Duitsers op 9 november 1989 de Berlijnse Muur bestormden, terwijl de Sovjet-troepen in de kazernes bleven. De leiders van de Sovjet republieken grepen hun kans en eisten onafhankelijkheid.

Coup

Ook intern ontstonden er grote problemen. De oude leiders van de Sovjet Unie hadden ten eerste ongelijke ontwapeningsvoorstellen met de Amerikanen moeten accepteren. Daarnaast zagen zij nu het Oost-Europese imperium verdwijnen. Op 19 augustus 1991 pleegden zij een coup om de ondertekening van Gorbatsjovs nieuwe unieverdrag, dat de afzonderlijke republieken verregaande autonomie zou toestaan, te voorkomen. Ze wilden de hervormingen terugdraaien en terugkeren naar de communistische Sovjet-heilstaat. De leiders hadden echter één persoon over het hoofd gezien, Jeltsin, 'de sloper van de Sovjet-Unie' .

Val Sovjet Unie

Terwijl Gorbatsjov door de coupplegers op de Krim onder huisarrest werd gehouden, zette Jeltsin de aanval in tegen de coupplegers. Het leger koos zijn zijde en de coup mislukte. Korte tijd later keerde Gorbatsjov terug naar Moskou. Maar de machtsverhoudingen waren niet meer hetzelfde als voorheen: Jeltsin was de nieuwe sterke man en Gorbatsjov had nog maar weinig in te brengen. Jeltsin werd gekozen tot president van de Russische federatie en Gorbatsjov van de Sovjet Unie. Op 25 december 1991 trad hij af omdat zijn presidentschap geen enkele inhoud meer had. Na 74 jaar viel het doek voor de Sovjet Unie.