Glasnost en perestrojka

Gedurende de jaren ’80 maakte de Sovjet-Unie een moeilijke periode door. Het land dreigde uit elkaar te vallen, de economie ging al jaren achteruit en de communistische partij verloor met de jaren haar invloed. Het ging, met andere woorden, bijzonder slecht met de communistische supermacht. De nieuwe leer van glasnost en perestrojka, geïntroduceerd door Sovjetleider Michail Gorbatsjov, zou het laatste redmiddel moeten zijn voor zijn moederland. Wat hield deze leer in?

Michail Gorbatsjov

Michail Gorbatsjov leidde de Sovjet-Unie vanaf 11 maart 1985 tot zijn aftreden op 25 december 1991. Hij kreeg de taak om de Sovjet-Unie van de ondergang te redden. Hij was toegewijd aan het behouden van zijn socialistische idealen maar geloofde wel dat belangrijke hervormingen nodig waren. Hij trok zich terug uit de Sovjet-Afghaanse oorlog en begon aan overleg met de Amerikaanse president Ronald Reagan om de wapenwedloop en de Koude Oorlog te beëindigen. Gorbatsjov weigerde militair in te grijpen toen verschillende Oostbloklanden de marxistisch-leninistische leer in 1989-90 lieten vallen. Hij verbeterde in zijn eigen land de vrijheid van meningsuiting, de vrije pers en de democratie. Groeiende nationalistische bewegingen dreigden echter de Sovjet-Unie te verscheuren. In een poging de Sovjet-Unie te redden, introduceerde hij de leer van glasnost en perestrojka.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Glasnost

Glasnost staat voor openheid. Gorbatsjov wilde een open samenleving om de Sovjet-Unie vooruit te helpen. Zo kregen burgers meer de vrijheid om mee te denken en mee te doen, daar zou de economie baat bij hebben. De Sovjet-Unie was echter al jarenlang een eenpartijstaat onder de communistische partij, daarom waren er veel hervormingen nodig om het land te democratiseren. Zo moest de persvrijheid verbeterd worden. Naast openheid, staat glasnost ook voor transparantie. Gorbatsjov wilde dat de communistische partij transparanter ging communiceren. Met deze nieuwe glasnost-politiek wilde Gorbatsjov de vrije Russen winnen voor de perestrojka.

Perestrojka

Perestrojka staat voor hervormingen. De hervormingen vallen te vergelijken met de economische koerswijziging van China na de dood van Mao Zedong in 1976. Zo mochten particuliere zelf de productie bepalen aan de hand van de vraag naar hun goederen en hield de regering niet langer failliete bedrijven op de been. In zijn boek, ‘Perestrojka – Over de herstructurering en het nieuwe denken’, omschreef Gorbatsjov de hervormingen als een revolutie. Deze revolutie werd van bovenaf opgelegd maar moest wel voor alle lagen van de bevolking verbetering opleveren. Meer socialisme zou leiden tot meer democratie. Met zijn perestrojka-politiek probeerde Gorbatsjov de economie van de Sovjet-Unie en de relatie met andere landen te verbeteren.

Val van de Sovjet-Unie

Ondanks deze hervormingen, slaagde Gorbatsjov er niet in zijn plan te verwezenlijken. Voordat de perestrojka goed en wel van de grond kon komen, stortte het Sovjet-bolwerk onder zijn eigen gewicht ineen. Onafhankelijkheidsbewegingen binnen meerdere Sovjet-landen, met name de Baltische staten, leidden tussen 1990 en 1991 tot een verlies van een derde van het grondgebied. Gorbatsjov probeerde het separatisme tegen te gaan door de republikeinen meer hun zin te geven en van de Sovjet-Unie een land met individuele staten te maken, geleid door één algemene president. In augustus 1991 vond als gevolg hiervan de mislukte Augustusstaatsgreep in Moskou plaats, waarbij een aantal leden van de regering de macht van het land over probeerden te nemen van Gorbatsjov.

Toen ook Oekraïne de Sovjet-Unie verliet, was het doek toch echt gevallen voor het 69-jaar durende communistische regime. De overgebleven landen, Rusland en Wit-Rusland, tekenden op 8 december 1991 samen met Oekraïne het Akkoord van Minsk, wat de soevereiniteit van elk voormalig Sovjet-land erkende. Daarmee kwam de Sovjet-Unie definitief ten einde.

Bronnen:

• Historiek: Glasnost en perestrojka
• Mens- en samenleving: Gorbatsjov, glasnost en perestrojka
• Historisch Nieuwsblad: Gorbatsjov en het einde van de Sovjet-Unie

Afbeeldingen:

• Ronald Reagan en Mikhail Gorbachov bij de Genève-top van 1985 via Wikimedia Commons 
• Propaganda postzegel voor perestrojka, tekst: “Perestrojka – vertrouwen op de levendige creativiteit van de massa” via Wikimedia Commons