Catharina de Grote

Catharina de Grote was tsarina van Rusland in de achttiende eeuw en is een van de bekendste vrouwelijke heersers uit de geschiedenis. Hoewel ze berucht is om haar vele minnaars, heeft haar regeerperiode een krachtige invloed gehad op Rusland. De van oorsprong Pruisische Catharina trouwde met de Russische troonopvolger Peter III en stootte hem later van de troon. Ze liet hem daarna, naar verluidt, vermoorden en bleef vervolgens 34 jaar lang aan de macht. Haar regeerperiode staat ook wel bekend als de Russische Gouden Eeuw.

Ekaterina Aleksejevna

Catharina II (of: Ekaterina Aleksejevna) werd op 2 mei 1729 geboren als Sophie Frederike August von Anhalt-Zerbst in het Pruisische Stettin (nu Szczecin, Polen). Haar vader Christiaan August was vorst van Anhalt-Zerbst en haar moeder Johanna Elisabeth was hertogin van Holtstein-Gottorp. Op 15-jarige leeftijd werd Sophia door tsarina Elisabeth (1741-1761) uitgekozen als huwelijkskandidate voor haar troonopvolger Peter. Voor het huwelijk bekeerde Sophia zich tot de Russisch-orthodoxe kerk en veranderde haar naam in Ekaterina. Het koppel trouwde op 21 augustus 1745 in Sint-Petersburg. Catharina kreeg vier kinderen, waarvan één binnen het huwelijk: haar troonopvolger Paul. Hoewel Paul door Peter erkend werd als zijn zoon, beweerde Catharina zelf dat ze nooit gemeenschap hebben gehad. In november 1796 overleed Catharina aan een beroerte op 67-jarige leeftijd.

Voorbereidingen op de troon

De eerste jaren aan het Russische hof waren niet gemakkelijk voor Catharina. Als buitenlander werd ze met wantrouwen ontvangen aan het hof. Bovendien stond haar ongelukkige huwelijk bol van wederzijds overspel. De intelligente en ambitieuze Catharina stortte zich op zelfstudie, in het bijzonder op het gebied van politieke filosofie. Ze raakte geïnspireerd door de ideeën van Franse verlichte denkers, zoals Voltaire en Diderot. Haar toewijding aan Rusland maakte haar al snel geliefd, in tegenstelling tot haar man, die bekend stond als kinderlijk en incompetent. Daarbij werden Peters uitgesproken Pruisische sympathieën niet gewaardeerd in Rusland.

Staatsgreep

Eind december 1761 overleed tsarina Elisabeth, waarna Peter gekroond werd tot tsaar Peter III. De al weinig geliefde heerser maakte na zijn aantreden al snel nog meer vijanden. Hij sloot namelijk een - voor Rusland - zeer ongunstig verbond met de Pruisische koning Frederik II. Catharina besloot met haar invloedrijke achterban de macht te grijpen. De staatsgreep vond plaats op 28 juni 1762. Met hulp van haar minnaar graaf Grigori Orlov riep ze zichzelf uit tot tsarina Catharina II. Kort daarop werd Peter III vermoord door de Aleksej Orlov, de broer van Catharina's minnaar.

Verlicht absolutisme

De regeerstijl van Catharina II was gestoeld op ideeën van de Verlichting. Ze vond dat het haar missie was om Rusland 'uit haar Middeleeuwse verdoving en in de moderne tijd te sleuren'. Rusland moest een grootmacht worden die zich kon meten met westerse staten. Ze voerde een groot aantal politieke en sociale hervormingen door. Op het gebied van strafrecht veroordeelde ze de marteling van gevangenen en de doodstraf. Ze verminderde de macht van de clerus en voerde landelijk vaccinatie in tegen de pokken. Misschien wel de belangrijkste hervormingen vonden plaats op het gebied van onderwijs. Jongens én meisjes kregen toegang tot gratis onderwijs.

Russische Gouden Eeuw

Kunst en cultuur waren voor Catharina ook van belang bij de verbetering van het Russische imago in het 'verlichte' westen. Ze begon een van de grootste kunst- en cultuurcollecties ter wereld en verzamelde deze in de Hermitage in Sint-Petersburg. Met Catharina aan de macht groeide  de invloedssfeer van Rusland en met behulp van minnaar Orlov (en daarna minnaar Pjotomkin) werd het Russische grondgebied flink uitgebreid, onder andere met de Krim. Op politiek, cultureel en militair vlak groeide Rusland met Catharina II uit tot een machtig rijk. De Franse Revolutie in 1789 zou echter haar houding tegenover Verlichtingsdenken veranderen. De tsarina was gechoqueerd door de executie van de Franse koning. Uit angst haar eigen macht te verliezen onderdrukte ze tot aan haar dood elke vorm van kritiek met harde hand. Haar regeerperiode eindigde met haar dood in 1796, waarna ze opgevolgd werd door haar zoon Paul.

Spraakmakend privéleven

Catharina's liefdesleven is de inspiratie geweest voor vele boeken en films. Ze is berucht om haar vele en vooral jonge minnaars, maar in werkelijkheid was er sprake van seriële monogamie. De bekendste waren Sergej Saltikov, die volgens Catharina de echte vader van Paul was, Grigori Orlov waarmee ze tien jaar een relatie had en haar favoriete minnaar Grigori Potjemkin, aan wie ze een groot deel van haar overwinningen te danken had. De tsarina was een uitgesproken seksuele vrouw die heel open was over haar relaties. Er zijn zelfs verhalen over haar erotisch kabinet, vol met pikante kunst en meubilair, waar ze haar minnaars ontving.

Catharina de Grote

Met Catharina II aan de macht werd Rusland een modern wereldrijk met een voorbeeldfunctie. Ook was het een belangrijke periode van bloei voor de Russische kunst en cultuur: de Gouden Eeuw van Rusland. Op geen enkel moment heeft ze echter haar absolute macht afgestaan. Ze was dan ook een typisch voorbeeld van een verlicht despoot. Catherina de Grote is nog altijd de meest beruchte en langst regerende vrouwelijke heerser van Rusland. In haar eigen woorden: 'Ik ben een autocraat, dat is mijn stiel; en God zal me vergeven, dat is de zijne'.