Conflict om de Koerilen: de Tweede Wereldoorlog is nog niet voorbij

Op 15 en 16 december 2016 brengt de Russische president Poetin een bezoek aan Japan. Het is de eerste keer sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 dat Poetin een van de G7-landen bezoekt. Eén van de doelen van het bezoek is praten over de Koerilen, een eilandengroep ten noorden van Japan. De Koerilen staan een vredesverdrag tussen Rusland en Japan al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in de weg.

Oorlog tussen Japan en de Sovjet-Unie

Japan en de Sovjet-Unie verkeerden niet in staat van oorlog tot de allerlaatste maanden van de Tweede Wereldoorlog. Op 9 augustus 1945 viel de Sovjet-Unie Japans Mantsjoerije binnen. De aanval op Mantsjoerije verliep succesvol. Korte tijd later besloot de Sovjet-Unie om ook een eilandengroep, de Koerilen, ten noordoosten van Hokkaido (Japan) aan te vallen. De invasie op de Koerilen begon op 18 augustus 1945.

Slag om de Koerilen

Op 18 augustus landden Sovjettroepen op het eiland Shumushu. Dit eiland werd goed verdedigd door de Japanse soldaten, en het kostte de Sovjets veel moeite om het eiland te bestormen. Op 19 augustus was de strijd om Shumushu voorbij, de Japanse militaire leiding gaf zich over. Zo’n 1.500 Sovjettroepen en zo’n 1.000 Japanse soldaten kwamen om het leven.

De overgave van Japan

Op 23 augustus werden de Japanse troepen op de Koerilen door de keizer opgedragen zich over te geven. De atoombommen waren inmiddels al op Hiroshima en Nagasaki gegooid op 6 en 9 augustus. Hoewel het grootste deel van de troepen op de Koerilen zich overgaf, bleven sommige delen van het Japanse Keizerlijke leger zich verzetten. Tussen 22 en 28 augustus bezetten de Sovjets eiland na eiland. Uiteindelijk waren alle eilanden bezet. Meer dan 50.000 Japanse troepen werden krijgsgevangen gemaakt.

Huidig conflict

Al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog staan de eilanden een vredesverdrag tussen Rusland en Japan in de weg. In 1956 herstelden Japan en de Sovjet-Unie de banden. Onderhandelingen over teruggave van een aantal van de eilanden mislukten echter. De kans dat Japan en Rusland er op korte termijn uitkomen, lijkt klein. In 2016 plaatste Rusland raketten op een aantal van de grotere eilanden. De eilanden vormen voor Rusland de toegang tot de Grote Oceaan en zijn daarmee van strategisch belang. Voor Japan zijn de eilanden van strategisch belang vanwege het lopende conflict met China over eilanden in de Zuid-Chinese Zee. Japan wil graag troepen plaatsen op enkele van de eilanden. Kort nadat de Russen raketten plaatsen op een aantal eilanden, volgden er gesprekken. Sindsdien is er wel enige vorm van toenadering geweest, maar die toenadering heeft nooit geleid tot een definitieve overeenkomst.