De Bijlmerramp van 1992

Op 4 oktober 1992 boorde een vliegtuig van de Israëlische maatschappij El-Al zich in één van de flatgebouwen in de Amsterdamse wijk Bijlmermeer. Het vliegtuig was na het wegvallen van twee motoren onbestuurbaar geworden, waarna het tijdens de landing crashte op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg. Bij de ramp kwamen minstens 43 mensen om het leven.

De Boeing 747 van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El-Al was op 4 oktober op weg van New York naar Tel Aviv en moest een tussenstop maken in Amsterdam. Hier kreeg het vrachtvliegtuig een nieuwe lading en nieuwe bemanning aan boord. Naast de drie bemanningsleden vloog Anat Solomon ook naar Tel Aviv, waar zij zou trouwen met een El-Al medewerker.

Eerdere problemen

Het vliegtuig had tijdens de vlucht van New York naar Amsterdam al enkele problemen. Er waren fluctuaties in de snelheidsregelaar van de automatische piloot, de korte golfradio werkte niet naar behoren en er waren schommelingen in de spanning van generator 3. Deze problemen werden op Schiphol provisorisch verholpen, waarna het vliegtuig richting Israël vertrok.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Maar slechts kort na het vertrek ging het gruwelijk mis; de luchtverkeersleiding had door dat het toestel moeilijk aan hoogte won. Boven het Gooimeer werd de bemanning van de Boeing opgeschrikt door enkele harde knallen. Motor 3, de binnenste motor aan de rechtervleugel was afgebroken en had in zijn val motor vier en een deel van de vleugelkleppen meegenomen. Vanuit de cockpit konden de piloten dat echter niet zien, zij zagen alleen aan de meters op hun dashboard dat motor drie en vier waren uitgevallen. De bemanning van het vliegtuig gaf een mayday-waarschuwing af, een teken dat het vliegtuig in de grootste nood verkeerde en aan de verkeerstoren op Schipol of zij terug konden keren en een noodlanding maken.

Crash

Hoewel het vliegtuig was opgestegen van de Kaagbaan, wilde de piloot landen op een andere landingsbaan, de Buitenveldertbaan. Waarom is nooit opgehelderd. Tijdens de aanloop naar de landing bleken hoe groot de schade was. De rechtervleugelkleppen functioneerden niet meer, waardoor de rechtervleugel niet meer genoeg draagvermogen had om het vliegtuig bij een lage landingssnelheid in de lucht te houden. Terwijl het vliegtuig boven Amsterdam snelheid terugnam om te kunnen landen, kwam de snelheid onder een kritiek punt. De rechtervleugel gaf niet meer genoeg lift om het vliegtuig recht te houden en het hele toestel raakte onbestuurbaar. Het maakte een scherpe duikvlucht naar rechts en boorde zich, vrijwel verticaal vliegend, in de Groeneveen en Klein-Kruitbergflats. Het laatste dat de luchtverkeerleiding nog over de radio hoorde, waren angstkreten en 'Going down!' Terwijl de luchterverkeersleider achter de radar nog contact probeerde te maken, meldde de verkeerstoren waar mensen met een verrekijker uit het raam keken: "Het heeft geen zin, hij is gecrashed."

Nadat het vliegtuig de flatgebouwen raakte, stortte een groot deel van het gebouw in en vloog in brand. De grote hoeveelheid kerosine die het vliegtuig nog aan boord had, veroorzaakte een enorme vuurzee.

Slachtoffers

Op het moment van de ramp waren twee politieagenten in de buurt, die meteen groot alarm sloegen. In de dagen na de ramp steeg het aantal vermisten tot boven de 1.500 en hield de overheid rekening met een dodental van boven de 200. Het officiële slachtofferaantal werd later vastgesteld op 43: de vier mensen aan boord van het vliegtuig en 39 mensen in de flats. Maar volgens velen ligt het werkelijke dodenaantal hoger, omdat er veel illegale bewoners in de flats aanwezig waren op het moment van de ramp.

Nasleep

Na de ramp is er een groot onderzoek gedaan naar de oorzaken. Een van de slagpennen waarmee motor 3 aan de vleugel was bevestigd, had het door metaalmoeheid begeven. Maar met alleen de oorzaak eindigde het onderzoek niet. Al snel rezen er vragen over de lading van het vliegtuig. Volgens de officiële lezing bevatte het toestel fruit, parfum en onderdelen, maar al snel ontstonden er geruchten dat het vliegtuig ook militaire voorwerpen vervoerde. Latere gezondheidsklachten van overlevenden van de ramp en de signalering van ‘mannen in witte pakken’ in de dagen na de ramp wakkerden deze geruchten alleen maar verder aan.

Een parlementaire enquête wees in 1999 uit dat het vliegtuig vooral elektronica vervoerde en dat er geen giftige stoffen aanwezig waren.Vandaag wordt de ramp weer herdacht bij de ‘boom die alles zag’, een boom naast de flats die de brand overleefde, en het Bijlmermonument van architect Herman Hertzberger, dat daar bijgebouwd is.