De bruisende geschiedenis van de waterschappen

Vandaag vinden naast de verkiezingen van de Provinciale Staten – de waterschapsverkiezingen plaats. Nederland kent een eeuwenoude geschiedenis betreffende waterbeheer. Voor de geschiedenis van de waterschappen moeten we terug naar de elfde eeuw, toen dorpsgenoten bij elkaar kwamen om samen de typisch Nederlandse drassige veengrond te ontginnen.

Bevolkingsgroei en het ontstaan van de waterschappen

In de elfde eeuw maakte de bevolking van de Nederlandse gebieden een groei door. In allerlei dorpen gingen de inwoners samenwerken om de veengrond te ontginnen, om deze geschikt te maken voor de landbouw. In eerste instantie hadden alle deelnemers gelijke belangen, omdat zij zowel eigenaar als gebruiker van de grond waren. Toen na verloop van tijd de belangen verschoven, bijvoorbeeld wanneer een stuk grond verpacht werd, besloten de dorpsbestuurders zich te verenigen in een intensief samenwerkingsverband: de waterschappen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Bestuurlijke chaos

De bestuurders kwamen alleen bij gelegenheid bij elkaar. Regelingen werden vastgesteld met verschillende instanties, door verschillende bestuurders. De samenwerking tussen bestuurders in geval van calamiteiten met betrekking tot water zou aan de basis liggen van het ontstaan van het Nederlandse poldermodel: de alom bekende Nederlandse overlegcultuur. De overheid bemoeide zich weinig met de waterschappen. Hierdoor ontstond er een lichtelijk bestuurlijke chaos, maar de bestuurders wisten de efficiëntie van deze particuliere methode te behouden. Pas in de Franse Tijd (vanaf 1795) werden de waterschappen een publieke aangelegenheid.

1255: het eerste officiële waterschap van Nederland

In 1255 richtte graaf Willem II van Holland het eerste officiële waterschap op: het Hoogheemraadschap van Rijnland, dat nog steeds bestaat. Dit waterschap hield zich bezig met het gebied langs de Oude Rijn tussen Utrecht en de Noordzeekust en de effectieve afwatering van deze rivier. Het Rijnland gebruikte een eigen stelsel voor lengte- en oppervlaktematen, die tussen 1806 en 1810 de standaard werd voor de gehele Nederlanden.

Rijkswaterstaat: ontstaan in de Franse Tijd

In de achttiende eeuw waren de Nederlanden vaak het slachtoffer van overstromingen, als gevolg van zwakke dijken en slecht onderhoud. De particuliere waterschappen bleken niet in staat Nederland te behoeden voor het water. In 1798 werd daarom het Bureau voor den Waterstaat opgericht, met als belangrijkste taken het beheer en onderhoud van de rivieren en het oppertoezicht op de waterschappen. In 1848 veranderde de naam van de instantie in Rijkswaterstaat. Ook het beheer van wegen behoorde tot de verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat en de organisatie was tevens verantwoordelijk voor de aanleg van het Nederlandse spoornet.

Huidige waterschappen en waterschappen in de toekomst

In 1848 werd de taak van de waterschappen grondwettelijk vastgelegd; het waterbeheer is de verantwoordelijkheid van de waterschappen, niet die van de gemeenten. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het water. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor de waterkering (beschermen van land tegen buitenwater) en voor de waterwegen. Enkele andere landen kennen vergelijkbare waterschappen, zoals Frankrijk en de Filipijnen.

Enkele projecten van Nederlandse waterschappen

De waterschappen houden zich bezig met uiteenlopende projecten. Zo heeft het waterschap Vallei en Veluwe onlangs in Epe ’s werelds eerste Nereda-installatie gebouwd, een installatie die stedelijk afvalwater schoonmaakt en houdt het ‘Wetterskip Fryslân’ zich voornamelijk bezig met het beheer van 210 kilometer aan dijken, die de provincie beschermen tegen overstromingen.

Verdwijnen waterschappen

Tijdens de verkiezingen van 18 maart 2015 zijn de nieuwe leden van het bestuur van tweeëntwintig van de drieëntwintig huidige waterschappen gekozen. Wellicht zullen de waterschappen in hun huidige vorm niet lang meer bestaan: het streven van de regering is het verkleinen van het aantal waterschappen van drieëntwintig naar tien à twaalf en de overheid is van plan op termijn de waterschappen uit de grondwet te doen verdwijnen.