De Delftse Donderslag van 1654

Op 12 oktober 1654 ontploft in Delft een opslagplaats voor buskruit. De schade aan de stad is groot en er vallen vele doden doordat het Kruithuis in de binnenstad van Delft gevestigd is. Het is één van de grootste rampen die de stad ooit gekend heeft en waar ook nog regelmatig bij stilgestaan wordt.

Secreet van Holland

In 1637 werd op de plek waar vroeger het clarissenklooster stond, in het noordoosten van de Delfste binnenstad een kruithuis gebouwd, een opslagplaats voor buskruit. In de opslagplaats 90.000 pond buskruit opgeslagen, grotendeels ondergronds. De opslagplaats werd ook wel het Secreet van Holland genoemd wat het Geheim van Holland betekent. Inwoners van Delft wisten namelijk niet dat de opslagplaats bestond. Omdat het geheim was, werden er in de directe omgeving gewoon woningen gebouwd door nietsvermoedende burgers.

Rampspoed in Delft

Om kwart over tien in de ochtend van 12 oktober 1654 sloeg het noodlot toe en ontplofte het buskruit in het Kruithuis. De ontploffing werd veroorzaakt toen de beheerder van het Kruithuis, Cornelis Soetens, buskruit ging halen. Het is niet zeker wat er daarna precies gebeurde, maar vermoed wordt dat het vuur van zijn lantaarn op dat moment over is gesprongen op het buskruit, waardoor er tussen de 80.000 en 90.000 pond buskruit tot ontploffing kwam. Door de ontploffing werden 500 huizen in de directe omgeving onherstelbaar beschadigd. Er werd gezegd dat de ontploffing zelfs op Texel te horen was, als een 'rommelende donder'. Hier komt de naam 'Delftse Donderslag' vandaan.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Veel van wat we nu weten van de ramp, is afkomstig uit het verslag van de Delftse schrijver en politicus Dirck van Bleyswijck. Hij beschreef hoe de explosie ervoor zorgde dat binnen de stadsmuren van Delft een enorme wolk van stof en giftige dampen opsteeg, waarin steengruis, hout en menselijke resten weggeslingerd werden tot buiten de stadsmuren. Op de plek waar het Kruithuis had gestaan, bevond zich nu een diepe kuil met water. Het noordoosten van de stad was met de grond gelijk gemaakt.

Van Bleyswijck vergeleek de ramp met de Delftse stadsbrand van 1536, die iets meer dan een eeuw voor de Donderslag plaatsvond. Tijdens die brand gingen honderden gebouwen in vlammen op. De schade na de Donderslag was echter groter. Ook was het aantal doden hoog. Om hoeveel personen het gaat, is nooit met zekerheid vastgesteld, maar het moeten er minstens honderd zijn geweest. Van slechts 53 dodelijke slachtoffers is de naam bekend. Eén van hen was de kunstschilder Carel Fabritius, wiens huis zich dichtbij het Kruithuis bevond. Fabritius, die op het moment van de ontploffing thuis was, werd bedolven onder het puin van zijn huis, waar hij pas na zo'n zeven uur onder vandaan werd gehaald. Ondanks de benarde positie, leefde Fabritius nog. Niet veel later bezweek hij echter alsnog aan zijn verwondingen.

delftse donderslag

Nasleep

De ramp maakte grote indruk op de inwoners van Delft en op de rest van de Nederlanden. De Donderslag werd bestempeld als straf van God, omdat de bevolking zich schuldig had gemaakt aan wereldlijk vermaak en onderling gekibbel, en er niet hard genoeg werd opgetreden tegen katholieken. Vele schrijvers, dichters en schilders maakten de Donderslag het onderwerp van hun werk. Joost van den Vondel baseerde zijn 'Op het Onweder van 's Lants Bussekruit te Delft' bijvoorbeeld op de ramp. Na de ramp hebben de staten van Holland en West-Friesland wel 100.000 gulden geschonken aan de wederopbouw van de stad. Ook in Delft zelf werd geld ingezameld. Binnen een paar jaar werden er nieuwe woningen gebouwd en een groot deel van de schade hersteld. Ook werd er een nieuw Kruithuis gebouwd, maar deze keer kwam het ver buiten de binnenstad op een veilige plek te staan.