De Kontiki-expeditie: al dobberend van Peru naar Polynesië

Elke grote reis begint met een droom, maar de beroemde expeditie van Thor Heyerdahl startte met wel een heel bijzondere visie. De Noorse antropoloog wilde bewijzen dat het mogelijk was dat mensen uit Zuid-Amerika de eilanden van Polynesië bevolkt hadden ver voor de tijd van Columbus. Met het primitief geconstrueerde vlot Kontiki ging Heyerdahl de uitdaging aan en stak hij de Grote Oceaan over om zijn theorie te bewijzen.

Vorming ideeën Heyerdahl

Het idee voor de Kon-Tiki expeditie ontstond in 1937/38 toen de jonge antropoloog Thor Heyerdahl met zijn toenmalige vrouw Liv verbleef op het Polynesische eiland FatuHiva. Op FatuHiva hoorde Heyerdahl verhalen over de legendarische halfgodTiki. Het verhaal ging dat Tikirond het jaar 500 nieuwe bewoners naar het eiland bracht uit een land ver achter de horizon in het oosten. Heyerdahl kreeg vermoedens dat er met dit verre oosten Zuid-Amerika bedoeld werd. Zijn vermoedens werden gesterkt door overeenkomsten tussen planten, rituelen en mythes tussen de Zuid-Amerika en Polynesië. In de jaren ’30 was de algemeen heersende opvatting dat Polynesië bevolkt zou zijn via Azië, de opvattingen van Heyerdahl werden in wetenschappelijke kringen dan ook nauwelijks serieus genomen. Naast onverklaarbare historische en linguïstische verschillen trokken ook veel wetenschappers in twijfel of het in de tijd van Kontiki mogelijk was om met primitieve vaartuigen de oceaan over te steken. De avontuurlijk ingestelde Heyerdahl zag het als een uitdaging om het tegendeel te bewijzen en na het inzamelen van geld begon hij met de bouw van het vlot.

Een vlot bouwen

Om zijn theorie zo goed mogelijk te kunnen bewijzen moest het vlot waarmee de oversteek gemaakt werd gebouwd worden met materialen die in de tijd van Kontiki ook voorhanden waren. In de Peruviaanse havenstad Callao werd het vlot gebouwd van balsahout en andere materialen uit de regio. De ontwerpen voor het vlot waren gebaseerd op 15e eeuwse Spaanse tekeningen van Inca-vaartuigen. Het vlot werd genoemd naar de Inca halfgod Viracocha, waarvan Kontiki een oude naam is. Nadat Thor een crew had verzameld van Zweedse en Noorse durfals, inclusief een groene Spaanssprekende papegaai, kon het avontuur beginnen. 

Op reis met de Kontiki

Op 28 april 1947 verliet de Kontiki de Peruaanse kust en maakte zich op voor een lange reis. Het vlot werd voortgedreven door de wind die werd gevangen door het grote vierkante zeil. De bemanningsleden hadden behalve een radio geen moderne apparatuur aanboord. Zodoende moesten ze vertrouwen ze op hun eigen kennis en navigeerden ze op de maan, sterren, stromingen en winden. De expeditieleden voedden zichzelf onderweg met hun voorraad meegenomen voedsel en water. Daarnaast leefden ze voornamelijk van het voedsel wat de zee ze gaf: vissen, zeewier en schelpdieren.

Land in zicht!

Op de 93e dag van de expeditie was er voor het eerst land in zicht. De bemanningsleden zagen de palmbomen van de atol PukaPuka aan de horizon verschijnen maar kregen het niet voor elkaar om aan te meren. Een week hierna, op 7 augustus 1947, kwam de expeditie tot een einde toen het vlot een rif raakte. Het lukte de bemanning om veilig op het strand van de onbewoonde Polynesische atol Raroia te komen. Nadat de bemanning enkele dagen alleen op de onbewoonde atol had doorgebracht werden ze opgemerkt door de lokale inwoners van een nabijgelegen eiland. Zij hadden de wrakstukken van de Kontiki voorbij zien drijven en hadden besloten om polshoogte te gaan nemen. De Noren en Zweden werden door de dorpelingen opgenomen en werden verwelkomd met traditionele dansen en festiviteiten. Uiteindelijk werden de expeditieleden opgepikt door een Franse schoener die met de Kontiki op sleeptouw de bemanning naar de bewoonde wereld terugbracht.

Kontiki in de media

Het verhaal van Kontiki is door de mediagenieke Thor Heyerdahl goed gedocumenteerd en gepresenteerd in de media. Al in 1948 publiceerde hij het boek ‘Kon-Tiki’ over zijn ervaringen van de reis. Het boek werd een bestseller en de kritieken waren lovend, zo schreef de krant Gooi- en Eemlander in een recensie: ‘Het boek, zoals Heyerdahl het geschreven heeft, is een boeiende schets van een nieuwe wereld, die de Grote Oceaan heet, en waarvan wij tot nu toe alleen maar wisten dat hij onmetelijk groot is en wat koraaleilanden bevat … Een boek, dat het hart van de Nederlandse waterratten, doet opengaan.’ In 1950 volgde in navolging van het boek een documentairefilm, op zee gefilmd door Heyerdahl op 16mm-film. De film werd wereldwijd gewaardeerd en won in 1951 een Oscar als beste documentaire. De documentaire is tegenwoordig online beschikbaar en hier te zien. Het verhaal van de Noorse avonturier blijft nog steeds boeien, in 2012 werd er een historische dramafilm gemaakt van het verhaal, die veel kijkers trok.

Ondanks het feit dat Heyerdahl zijn missie had volbracht bleven wetenschappers kritisch over zijn theorieën. Desalniettemin bleef Heyerdahl zijn hele leven gefascineerd door inheemse volkeren en migratiegeschiedenis. Het avontuur eindigde voor Thor dan ook niet op Raroia, hierna volgden nog vele andere expedities.