Spaanse Successieoorlog en de Vrede van Utrecht

Roy SprangersIn 1713 maakte een omvangrijk vredescongres in Utrecht een einde aan de grootste conflicten achter de Spaanse Successieoorlog, die twaalf jaar eerder was uitgebroken na de dood van de Spaanse koning. De Republiek was weliswaar gastheer van de Vrede van Utrecht, maar toch kwamen de Nederlanders er bekaaid vanaf.

De uitbraak van de Spaanse Successieoorlog

Aan het begin van de 18e eeuw brak er een conflict uit tussen de Europese mogendheden rondom de opvolging van de kinderloos gestorven koning Karel II van Spanje. De Franse Zonnekoning Lodewijk XIV had gehoopt zijn kleinzoon Filips van Anjou op de Spaanse zetel te installeren. De coalitie van de geallieerden - onder meer bestaande uit het Habsburgse Rijk, Groot-Brittannië en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden - verzette zich hiertegen en steunde in plaats daarvan de troonaanspraak van de Duitse keizer Leopold I. De diplomatie bleek geen uitkomst te kunnen bieden en daarom resulteerde het conflict in 1701 in de uitbraak van de Spaanse Successieoorlog.

Het Grote Werk

In 1705, vier jaar na het begin van het wapengekletter, vonden de eerste vredesonderhandelingen plaats. De Nederlandse Republiek speelde hierin een voortrekkersrol, aangezien zij als handelsnatie het grootste belang had bij een spoedig herstel van de vrede. De Engelsen en de Fransen bleken het echter niet eenvoudig eens te kunnen worden, met als gevolg dat het onderhandelingsproces al snel bekend kwam te staan als 'Het Grote Werk'. Nadat een tweede onderhandelingsronde in 1709 eveneens mislukte, was Frankrijk zelfs niet langer bereid om te praten over een algemeen vredesverdrag.

Geheim akkoord

In plaats daarvan kozen de Fransen ervoor om de zaak over een andere boeg te gooien. Voortaan onderhandelden ze niet langer met alle geallieerden tegelijk, maar met iedere partij afzonderlijk. De nieuwe strategie bleek effectief, want in 1711 slaagden de Fransen er in om een geheim vredesakkoord te sluiten met de Engelsen. De details moesten echter nog uitgesproken worden en de gewoonte eiste bovendien dat een grote oorlog werd beëindigd met een grote conferentie. In het najaar van 1711 werd daarom alsnog besloten tot de opzet van een groot vredescongres. Zo kwam het dat op 29 januari 1712 vijftig diplomaten uit heel Europa in Utrecht bijeenkwamen om een einde te maken aan de Spaanse Successieoorlog.

Onenigheid met de Engelsen

Vermoedelijk had de keuze om de onderhandelingen in de Lage Landen te houden te maken met de strategische locatie van de Republiek, die zich zowel op het slagveld als aan de onderhandelingstafel midden tussen de twee grote kemphanen Frankrijk en Engeland bevond. Het congres was dan ook pas net begonnen toen de Nederlandse diplomaten al net zo veel ruzie hadden met hun Engelse bondgenoten als met de Franse vijand. Belangrijke twistpunten waren onder meer de geheime onderonsjes met de Fransen en de Britse toe-eigening van het Spaanse Asiento de negros.

Vrede van Utrecht

Ondanks de grote ontevredenheid had de Republiek uiteindelijk geen andere keus dan in te stemmen met de door Frankrijk en Engeland bepaalde vrede. De situatie in november 1712 werd door de Nederlandse diplomaat Bruno van der Dussen als volgt samengevat:

“Den drift tot de vrede, (…) de defectueusheid van de provintiën, het verval van het credit van het land, (…) het hasard waarin eenige gestelt sullen worden, de niet apparante superioriteyt van de wapenen… doet mij vreesen dat de Staat niet veel keuze hebben sal en gevolgelijck (…) toegegeven sal moeten worden aan de constitutitie van den tijd (…).”

Op 11 april 1713 sloot de Nederlandse Republiek evenals Engeland vrede met Frankrijk en Spanje.

Einde van de Spaanse Successieoorlog

De Vrede van Utrecht betekende echter nog niet het definitieve einde van de Spaanse Successieoorlog (1701-1714). De nieuwe Duitse keizer Karel VI was het namelijk niet eens met de vredesvoorwaarden en dus vochten het Habsburgse- en het Heilige Roomse Rijk nog ruim een jaar door. Pas met de vredesverdragen van Rastatt (6 maart 1714) en Baden (7 september 1714) sloten ook deze twee mogendheden vrede met Frankrijk en Spanje en kwam er een definitief einde aan de Spaanse Successieoorlog.

Vredesbepalingen

Na afloop van dertien jaar oorlog was er een machtsevenwicht bereikt tussen de grote Europese mogendheden. Filips van Anjou werd erkend als Filips V van Spanje, op voorwaarde dat hij afstand deed van zijn claim op de Franse kroon. De Duitse keizer gaf vervolgens zijn aanspraak op de Spaanse kroon op in ruil voor de overname van een aantal Spaanse gebieden, waaronder Napels, Milaan, Sardinië en de Spaanse Nederlanden. Groot-Brittannië ging er ondertussen vandoor met Gibraltar en het Asiento op de Spaanse koloniën. De Nederlandse Republiek kwam er relatief bekaaid vanaf; zij moest genoegen nemen met Vlodrop, Stevensweert en Venlo.

Lees op IsGeschiedenis meer over de feesten, banketten en prostitutie rondom de Vrede van Utrecht. Bekijk daarnaast ook het artikel van het Nationaal Archief over 300 jaar Vrede van Utrecht.