De oudste boerderij van West-Europa

De boerderij is het oudste soort gebouw dat mens en dier beschermde tegen de elementen. Al in de prehistorie werden boerderijen gebouwd uit hout, plaggen, riet en stro. Het Nederlandse landschap wordt met haar rijke agrarische verleden gekenmerkt door veel monumentale boerderijen. Eind 2007 waren er maar liefst 6.422 boerderijen die van rijkswege werden beschermd. In 2011 werd tot nu toe oudste boerderij van West-Europa ontdekt, de Armenhoef in Best.

Houtwerk uit 1263

Aan de buitenkant van de boerderij van de familie Scheepers is niets bijzonders te zien, een doorsnee boerderij, zo lijkt het. Toch werd vermoed dat het hier om een bijzonder oud gebouw ging en werd er door de gemeente opdracht gegeven tot een bouwhistorische verkenning. Uit jaarringonderzoek bleek al snel dat het hout dat verwerkt is in het skelet van de boerderij uit 1263 stamt. Meteen werd duidelijk dat het pand een grote, monumentale waarde heeft die – als er niet snel zou worden ingegrepen door de nodige restauraties uit te voeren – snel verloren zou gaan.

Armenhoef

Nog in 2011 werd de boerderij tot gemeentemonument aangewezen door haar ouderdom en gaafheid in het bijzonder. Ook haar voormalige functie als boerderij waarvan de opbrengsten naar de armenzorg gingen, droeg hieraan bij. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed was direct geïnteresseerd in dit bijzonder zeldzame, oude gebouw. De status van ‘oudste boerderij van West-Europa’ natuurlijk vooropstellend, maken afzonderlijke bouwkenmerken deze boerderij rijksmonumentwaardig.

De stal – want daar gaat het uiteindelijk om, het woonhuis dat er aan de achterkant is bijgebouwd stamt uit 1680 – steunt op ingegraven palen. Tot en met het begin van de veertiende eeuw werd deze techniek van het ingraven van de palen van het houtskelet gebruikt. Hierna werden constructies uitgevonden die zo stijf waren, dat verankering in de grond niet meer nodig was. Zeer zelden wordt er een gebouw gevonden waarin deze bouwtechniek nog is toegepast. Daarnaast is het schuuroverstek, een zogenaamd ‘wolvendak’ boven de noordgevel van een grote zeldzaamheid.

Rijksmonument

Hoewel in 2009 het aanwijzingsbeleid van rijksmonumenten is aangepast en eigenlijk alleen gebouwen van na 1940 deze status nog mogen verkrijgen, heeft de Rijksdienst een uitzondering gemaakt voor deze Armenhoef. De directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed noemt deze boerderij ‘een onmisbaar puzzelstuk in de kennis van ons verleden’.

Kostbaar puzzelstuk

Hoewel onmisbaar, is het vooral een kostbaar puzzelstuk: de Rijksdienst schonk al 100.000 aan eigen gelden aan de Armenhoef voordat het de rijksmonumentenstatus kreeg. Toen de boerderij officieel in september 2013 rijksmonument werd, werd bekend dat de overheid nog eens 300.000 euro investeren gaat in de restauratie van de oudste boerderij van West-Europa. Daar hadden de armen die vroeger door opbrengst van deze hoef werden gevoed, vast raar van opgekeken.