De Russische goelags tijdens WOII: werken tot de dood

In de jaren dertig ontstonden in de Sovjet-Unie de eerste goelags: Siberische strafkampen. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog liet Stalin miljoenen mensen naar de goelags deporteren, waaronder ook enkele duizenden Nederlanders.

Goelags

De communistische partij van de Sovjet-Unie besloot eind jaren twintig tot de oprichting van de goelags: een gecentraliseerd netwerk van Siberische strafkampen. Tijdens de Grote Zuivering van Josef Stalin belandden er miljoenen mensen om de geringste redenen in de goelag. Omdat de kampen op termijn zo overbevolkt raakten, kwamen er vele van de gevangenen om als gevolg van hongersnood of ziekten.

De goelags tijdens de Tweede Wereldoorlog

Stalin liet tijdens de Tweede Wereldoorlog miljoenen tegenstanders naar de goelags deporteren, voornamelijk Duitsers en Japanners. Het doel van de kampen was dwangarbeid, maar omdat de kampen overvol waren, vonden er nu ook executies plaats. Nog steeds stierven er tevens velen aan de gevolgen van ziekten, ondervoeding en de onmenselijk zware werkzaamheden. Mogelijk stierven er inde periode 1929-1953 2,7 miljoen gevangen in de goelags. Anderzijds haalde Stalin juist sterke Russische mannen uit de goelags. Deze gevangenen moesten hun leven in een strafkamp verruilen voor een dienst in het Rode Leger en werden naar het front gestuurd.

Vier miljoen gevangenen

Na de bevrijding deporteerde het Rode Leger nog eens vier miljoen gevangen naar de goelags. Stalin beschouwde hun werk in de strafkampen als herstelbetalingen voor de financiële verliezen die hij had geleden tijdens de oorlog. Onder de miljoenen gevangenen bevonden zich ook enkele duizenden Nederlanders. Zij waren tijdens de oorlog naar het oostfront gestuurd om te werken. Onder hen bevonden zich voornamelijk SS’ers, maar een grote groep bestond uit gewone burgers.

Nog vijf jaar ellende

Deze Nederlandse burgers waren door de Duitse bezetter gedwongen om aan het oostfront te gaan werken. Zo kregen de mannen in het concentratiekamp Amersfoort de keuze of zij nog vier maanden in het kamp wilden verblijven of wilden werken; 270 mannen kozen voor het laatste. Hen werd verteld dat zij met hun werkzaamheden een belangrijke bijdrage leverden aan de bestrijding van het communisme.

De werkzaamheden aan het front waren zwaar en gevaarlijk. Van de bevrijding in 1945 konden deze arbeiders niet genieten. Zowel de SS’ers als de onschuldige burgers werden door het Rode Leger opgepakt en naar de goelags gebracht, alwaar het nog vijf jaar duurde voordat zij werden vrijgelaten. In 1950 was dan uiteindelijk ook voor deze Nederlanders het einde van de Tweede Wereldoorlog een feit.

Goelags na 1960

In 1960 werden de goelags officieel opgeheven door toenmalig Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov. Dit betekende echter niet het einde van de werkkampen; de KGB – geheime dienst – zette het systeem van dwangarbeiders voort. Ook nu nog maakt de Russische overheid gebruik van werkkampen. Deze werkkampen verschillen zeer van de vroegere goelags; hoewel de regels streng zijn en de dagen lang, zijn de omstandigheden vele malen minder extreem dan onder het regime van Josef Stalin.