De uitvinding van de stijgbeugel

Een uitvinding hoeft niet ingewikkeld te zijn om toch grootse veranderingen te weeg te brengen. Volgens sommige historici zorgde de uitvinding van de stijgbeugel bijvoorbeeld voor een sociale omwenteling in Europa die zijn weerga niet kent. Al is niet iedereen het daarmee eens. Hoe dan ook: het vernuftige stukje staal is na bijna 2000 jaar nog altijd niet weg te denken uit de standaard ruiteruitrusting.

Een hobbelige rit

Hoewel paarden al sinds 4500 voor Christus gedomesticeerd waren werd de voorloper van de stalen stijgbeugel pas in de 2e eeuw voor Christus in India ontwikkeld. Het was een touwlus waar de ruiter zijn grote teen doorheen kon steken. Waar en wanneer de stijgbeugel zoals we hem tegenwoordig kennen voor het eerst gebruikt werd, is onbekend. Geschat wordt dat omstreeks 200 na Christus in Azië de eerste stalen stijgbeugels ontwikkeld werden. Voor die tijd was het voor ruiters moeilijk om in volle vaart in balans te blijven zitten en hielden ruiters zich vast aan de manen of het zadel.

Opmars

Hoewel de uitvinding zich als een lopend vuurtje door Azië verspreidde, moesten Europese ruiters het nog lang zonder stellen. Ze reden wel paard om zich sneller te verplaatsen, maar oorlog werd hoofdzakelijk te voet gevoerd. Het wapentuig van de krijgers, bestaande uit steeklans, kort zwaard en bijl was simpelweg te zwaar en te groot om in één hand vast te kunnen houden. Bovendien kon een harnas-dragende ridder niet op zijn paard komen zonder hulp. Na 550 werd de stijgbeugel door de Avaren in Oost-Europa geïntroduceerd, maar het duurde nog tot de 8e eeuw voordat de stijgbeugel onderdeel was van de standaard wapenrusting in heel Europa.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Controverse

Over de invloed van de ogenschijnlijk simpele uitvinding van de stijgbeugel zijn historici het oneens. Het debat, dat ook wel de ‘great stirrup controversy’ genoemd wordt, begon in 1964 toen Lynn White de opkomst van het feodalisme als direct gevolg van de introductie van de stijgbeugel in Europa aanwees. Omdat de stijgbeugel volgens hem de nieuwe gevechtsstijl mounted shock combat, grote aanvallen met de cavalerie, mogelijk maakte, konden de Karolingische dynastieën vanaf de 8e eeuw een vazallensysteem ontwikkelen waarin de ruiterridders beloond werden met stukken land.

Zijn theorie maakte veel los. Andere historici verweten hem ‘technologisch determinisme’ en simplificatie van de geschiedenis. De stijgbeugel maakte volgens hen nieuwe gevechtsmethodes mogelijk, maar had ook andere gevolgen kunnen hebben en kan daarom op zich niet de opkomst van ridderschap verklaren. Andere historici zoeken de opkomst van feodalisme in andere oorzaken – zoals het gebrek aan centraal leiderschap – of proberen de theorie van White te ontkrachten met archeologische bewijzen voor de vroegere introductie van de stijgbeugel in Europa.

Of White gelijk heeft of niet, de stijgbeugel was in ieder geval zo succesvol dat hij al snel niet meer weg te denken was uit de uitrusting van de ‘moderne ridder’, die sinds de uitvinding van de maliënkolder toegerust was op zware strijd te paard. En hoewel tegenwoordig niet meer gevochten wordt vanaf het paard, vindt de stijgbeugel in vrijwel onveranderde vorm nog dagelijks gretig aftrek bij paardenliefhebbers over de hele wereld.