Geschiedenis Kasteel de Haar

In september 2023 kwam uit onderzoek dat de Nederlandse bevolking Kasteel de Haar het mooiste gebouw van Nederland vindt. Het kasteel was lange tijd eigendom van de familie Van Zuylen van Neijvelt, en werd gerestaureerd door de beroemde architect Pierre Cuypers.

Middeleeuws kasteel

In de veertiende eeuw werd het huis ‘de Haar’ gebouwd op een stroomrug langs de Rijn, wat een ‘hare’ wordt genoemd. Het was toen slechts een versterkte woontoren, maar door de eeuwen heen is het kasteel steeds verder uitgebreid. In 1449 werd het slot eigendom van de familie Van Zuylen.

Familie Van Zuylen

De familie kwam oorspronkelijk uit Kleef (net over de grens bij Duitsland). Een tak van de familie vestigde zich in Utrecht. Zij investeerden in de drooglegging van moerassen, zoals bij De Vecht en verdienden hier veel geld mee. Zo konden ze al snel kasteel Zuylen laten bouwen, waar ze tot 1422 eigenaar van waren. Ze bezaten verder domeinen en kastelen in Abcoude, Duurstede en Zuylenstein.

Verwoestingen van kasteel de Haar

In 1482 was het kasteel voorwerp van strijd, in de strijd tussen de Hoeken en de Kabeljauwen. Op dat moment had de Hoekse burgemeester van Utrecht, Dirk van Zuylen, het kasteel in bruikleen. De Kabeljauwse ridder Egbert van Wassenaar probeerde het kasteel te veroveren, maar werd al snel gevangen gezet door de kasteelvoogd. De Bourgondische stadhouder Joost van Lalaing trok daarop naar het kasteel en liet Van Wassenaar en zijn mannen bevrijden. Daarna stak hij, op 14 juli, het kasteel in brand. Later in dat jaar trokken boze burgers uit Woerden de kasteelmuren omver. In 1505 nam de zoon van Dirk van Zuylen, Steven, het kasteel in bruikleen en begon met de heropbouw. Een eeuw later, in 1674 raakte het kasteel beschadigd door een grote tornado, die ook de Domkerk in Utrecht deels verwoestte.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Etienne Van Zuylen van Neijvelt

Tijdens de periode van de verwoestingen, was het kasteel nog steeds eigendom van de familie Van Zuylen. De familie was echter steeds minder aanwezig op het kasteel, wat er toe leidde dat het in de achttiende en negentiende eeuw in verval raakte. In 1890 erfde Etienne Van Zuylen van Neijvelt het kasteel. Etienne was getrouwd met de rijke Hélène De Rothschild, en was daardoor in de financiële positie om het kasteel op grootse wijze te laten restaureren. Het was de droom van Etienne om de glorie van de oude familie te herstellen. Hij zocht een architect die in staat was om de middeleeuwse gedeelten te restaureren en de entree in ‘katholieke stijl’ te bouwen.

Dr. Pierre J.H. Cuypers

De architect Pierre Cuypers was hier de aangewezen persoon voor. Cuypers was in die tijd al een beroemd architect in Nederland, onder andere door zijn ontwerp en bouw van het Centraal Station en het Rijksmuseum, beide in Amsterdam. Ook had hij in die tijd al ruim honderdvijftig middeleeuwse gebouwen laten restaureren. Dat paste goed bij het wereldbeeld van Cuypers. Hij was namelijk overtuigd katholiek en wilde op architectonische wijze ‘de kerk’ weer in het midden van de samenleving plaatsen. Zijn gebouwen worden gekenmerkt door een ‘kerkachtige’ (of neogotische) uitstraling, zoals ook te zien is aan de entreehal van kasteel de Haar.

Katholieke ornamenten

Door zijn katholieke ideaal, was Cuypers niet onomstreden. Cuypers leefde in een tijd van botsende sociale stromingen, en zowel de protestanten als de liberalen vonden zijn bouwwerken een doorn in het oog. Zijn ‘middeleeuwse bouwstijl’ zou niet passen bij het verlichte, protestantse Nederland. Koning Willem III noemde het Rijksmuseumgebouw een ‘aartsbisschoppelijk paleis’ en weigerde naar de opening te komen. De ornamenten in het Rijksmuseum en op het Centraal Station zijn jaren lang bedekt geweest. De laatste jaren worden de stijlelementen weer gewaardeerd en van de witkalk en gipsen wanden bevrijd.

Het dorp Haarzuilens

Toen Van Zuylen van Neijvelt het gebied rondom zijn geërfde kasteel inspecteerde, stuitte hij op het oude Haarzuilens, een klein dorp met diverse huizen, een herberg en vele boerderijen. Het dorp Haarzuilens moest plaats maken voor het park en de tuinen rondom het kasteel. De baron vond met veel moeite alle eigenaars bereid om hun huis en grond te verkopen. Voor hen heeft hij een kilometer naar het oosten nieuwe woningen gebouwd in de stijl van het kasteel en zo verrees het nieuwe Haarzuilens.

Het mooiste gebouw van Nederland

Kasteel De Haar is niet zomaar een indrukwekkend kasteel, maar het is ook het mooiste gebouw van Nederland. Dit blijkt uit het Cultuursector Merkenonderzoek 2023 van Hendrik Beerda Brand Consultancy. Zodra mensen Kasteel de Haar kennen, zijn ze er enorm enthousiast over, zo blijkt uit het onderzoek.

Tegenwoordig is kasteel de Haar geopend voor publiek. Het bezit een grote collectie wandtapijten, Chinees en Japans porselein en een bijzondere draagkoets, waarmee de laatste Shogun (opperbevelhebber) werd vervoerd. De grote tuinen in Franse en Engelse stijl zijn te bewandelen. In 2000 werd het overgedragen aan de Stichting Kasteel de Haar. Het landgoed Haarzuilens werd eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten. De familie Van Zuylen bleef nog wel lange tijd eigenaar van de collectie meubels en kunst. In 2011 werd ook die collectie overgedragen aan de stichting.