Geschiedenis van de Friese taal

Fries is de tweede officiële taal van Nederland. De meeste mensen in Friesland kunnen het verstaan en ruim de helft kan het ook spreken. Varianten van het Fries worden ook gesproken in Duitsland. De taal wordt al lang gesproken: de oudste overgeleverde schriften in het Fries zijn rechtsteksten die stammen uit 1100. Wat is de geschiedenis van deze taal?

Ontwikkeling

Het Fries dat tegenwoordig gesproken wordt heet officieel Westerlauwers Fries en is ontstaan uit het Oudfries. Het Oudfries heeft duidelijke overeenkomsten met het Oudnederlands, maar vooral met het Oudengels. Uniek aan het Fries is dat het zijn Middelfase (zoals Middelnederlands) vrijwel geheel heeft overgeslagen. Daarom bestaan er in het moderne Fries nog veel archaïsche vormen. In delen van Noord-Holland werd tot in de late middeleeuwen ook een vorm van Oudfries gesproken. In de Groninger Ommelanden en in Oost-Friesland werd lang het Oosterlauwers Fries gesproken, maar ook dit is verdwenen aan het eind van de middeleeuwen.
Oud-Fries Freeske Landriucht

Grutte Pier

De Friese taal en het ‘Fries nationalisme’ in het algemeen, werden berucht in de 16e eeuw toen Grutte Pier (Grote Pier) zijn strijd tegen de Habsburgse overheersing van Friesland begon. Volgens de overlevering had hij een zogenaamd sjibbolet bedacht, om te controleren of iemand die zei dat hij Fries was dat ook werkelijk was. Aan gevangenen werd gevraagd om te bewijzen dat ze Fries waren door de zin ‘Bûter, brea en griene tsiis, wa't dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries’ op te zeggen. Wie dit niet lukte werd, volgens de verhalen, zonder pardon onthoofd.

Ophef Van der Burg

Gedurende de geschiedenis en zelfs nog na de Tweede Wereldoorlog, bestonden er in Friesland nog veel dorpen die volstrekt homogeen Friestalig waren. Hierdoor bestond al langer de wens om Fries als officiële taal te erkennen. In de jaren ’50 kwam dit tot uiting toen de veearts Sjirk Frânses van der Burg voor het kantongerecht in Heerenveen moest verschijnen wegens een verkeersovertreding. Van der Burg nam het woord in het Fries, wat de rechter niet accepteerde omdat hij het niet kon verstaan.

Kneppelfreed

Een journalist van de Heerenveense Koerier, Fedde Schurer, deed verslag van de zitting. Na afloop schreef hij een provocerend artikel over de arrogantie van de rechterlijke macht, waarop hij op 16 november 1951 voor de rechter moest verschijnen wegens belediging. Ook hij deed zijn zegje vervolgens in het Fries. De hele situatie deed nogal wat stof opwaaien en er stonden dan ook veel medestanders van Schurer voor de rechtbank tijdens de zitting. Het liep tussen deze menigte en de politie uiteindelijk uit op een confrontatie. De politie sloeg de mensenmassa met knuppels uiteen, waardoor de dag als ‘kneppelfreed’, ‘knuppelvrijdag’, te boek ging. De verontwaardiging en kritiek die hierop losbarstte, zorgde ervoor dat de totstandkoming van wettelijke regelingen omtrent het Fries werden versneld. Nederland erkent het Fries sindsdien als officiële minderheidstaal en in Friesland als tweede officiële rijkstaal.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Bescherming van het Fries

De Friese taal is geliefd in Friesland en is een belangrijk onderdeel van de Friese cultuur en geschiedenis. Daarom wordt de taal ook beschermd door verschillende wetten. Jaarlijks wordt er veel geld geïnvesteerd in het behoud van de Friese taal. Ook wordt Fries aangeboden als studie in het hoger onderwijs. Desondanks is de Friese taal lang niet meer zo stevig verankerd in Nederland als in de jaren ’50. Zelfs niet binnen Friesland. Het aantal mensen dat Fries spreekt, daalt en het aantal opleidingen waar Fries gestudeerd kan worden, neemt af. De Rijksuniversiteit Groningen heeft een studietraject Fries binnen de opleiding Minderheden en meertaligheid, die jaarlijks tien tot twintig studenten trekt. In Amsterdam en Leiden zijn universitaire programma’s Fries de afgelopen jaren al grotendeels verdwenen.

Meer conflicten in de rechtszaal

In 2021 ontstond een nieuw conflict in de rechtszaal toen de Friese tolk Fedde Dijkstra zijn werk neerlegde uit protest tegen de lage vergoedingen die hij voor zijn werk kreeg. De twee andere rechtbanktolken volgden Dijkstra. Hierdoor zou het kunnen voorkomen dat mensen die zich voor de rechtbank in het Fries willen verantwoorden, niemand treffen die hen begrijpt. De situatie doet sterk denken aan het Kneppelfreed-conflict van de jaren ’50. Een Friese advocaat pleitte naar aanleiding van de kwestie voor een hogere vergoeding voor de tolken, óf de garantie dat iedere rechter in Friesland ook daadwerkelijk Fries spreekt.